Ön-Türkçe/Temeller

İkinci Ön-Türkçe dersine hoş geldiniz!

Temeller

Cümleler

Fiil cümlesi

Fiil cümleleri, fiilin sonuna bir zaman eki eklenerek oluşturulur. Geniş zaman eki olan *-ur, *-ür ve onun zıttı olan *-maŕ, *meŕ eklerini ele alalım.

• Ben atları severim. - Bẹ atïŕïg sebür.
• Annem onu sevmez. - Anam anï sebmeŕ.

Ancak bazı Türk dillerinde, örneğin Türkçede, Tatarcada, hatta Eski Türkçede bu ek, *-aŕ ya da *-eŕ gibi başka bir ek ile birleştirilerek öngörülemez bir geniş zaman biçimi seçimi ortaya çıkmıştır.

İsim cümlesi

Ön-Türkçe'de isim cümlesi yoktur. Bulunmak ya da olmak fiili şimdiki zamanda *-ur, *-ür ekini alır ve isim cümleleri bu şekilde sağlanır. Cümle olumluysa, herhangi bir fiil ya da sonek almayabilir.

• Tavuk bir kuştur - Takïgu kuĺ (turur/erür).
• Yağ meyve değildir - Yāg yẹ̄miĺč turmaŕ/ermeŕ.

Aile üyeleri

• anne/ana - *ana
• baba - *ata
• kız - *kï̄ŕ
• erkek - *ēr
• oğul - *ogul
• abla - *eke
• ağabey/abi - *ečey
• küçük kız kardeş - *siŋil
• küçük erkek kardeş - *ini (net değil, Ön-Ortak-Türkçe olabilir)
• gelin - *kẹlin
• oğul (damat) - *küdegü
• baldız - *bāldïŕ

*ini sözünün açık olmamasının nedeni Ogur grubunda bulunmamasıdır. Bazen bazı kelimeler Lir Türkçesinde bulunmasalar bile (İlk-)Ön-Türkçe için yeniden yapılandırılır. Bu yapılandırmalar Ön-Ortak-Türkçe'yi içerir, Lir olmayan eski yapılandırmalar (İlk-)Ön-Türkçe değildir.

Kaynakça

Sıradaki ders: Bulunma-Ayrılma Hali ve Çoğullar