Mentör Öğretmenlik/Mentörlük Konuşmaları Hakkında Konuşmak

Üst iletişim (meta iletişim) nedir?

Sözel üst iletişim, devam eden bir konuşma hakkında yapılan konuşmalar ve analizden oluşan iletişim biçimidir. Üst iletişim bir anlamda sıradan bir konuşmadır çünkü bir içerik, diyalog biçimi ve zaman çerçevesi içerir. Baltzersen (2008) içerikten üç temel soruda bahseder:

Ne hakkında üst iletişim kuruyoruz?
Bunu nasıl yapıyoruz?
Bunu ne zaman yapıyoruz?

Birinci soru üç alt kategoriye ayrılabilecek üst iletişim içeriğinden bahseder. Öncelikle konuşma içeriğinden bahsedebiliriz. Bu bütün konuşmalar bir içeriğe sahiptir olduğu anlamına gelmez; her zaman “konuşma içeriğini “konuşma konusu” yapamayız. Örneğin, danışan “tezimin yapısı hakkında yeterince konuştuk, belki biraz da teori secimim hakkında tartışabiliriz” diyebilir. Odak mentörlük sırasında konu içeriğinde değil, aksine konuşma konusu üzerindedir.

İkinci olarak, karşılıklı konuşma ilişkileri hakkında konuşabiliriz. Bu çoğunlukla konuşmanın değerlendirilmesi şeklinde gerçekleşir. Bu ilişkinin yakinlik/uzaklık (örneğin “Daha açık konuşmalıyız”), simetri/asimetri (örneğin “Bana ne yapmam gerektiğini söylemene gerek yok!”), başkalarını değerlendirme (örneğin “Benimle konuşurken neden bu kadar sertsin?”) ya da kendini değerlendirme (örneğin Galiba seninle konuşurken çok net görünmüyorum”) gibi farklı yönlerine odaklanmak mümkündür. Kişinin söyledikleri ile yaptıkları arasında bir uyumsuzluk potansiyeli olduğu zaman yine üst iletişim kurabiliriz. Örneğin, eğer danışan beden dili yolu ile bir tatminsizlik gösteriyorsa (örneğin “Mutlu olduğunu söylüyorsun ancak üzgün görünüyorsun.”) üst iletişim gerekebilir.

Üçüncü olarak, konuşma zamanının kullanımı hakkında konuşabiliriz. Bu farklı yollarla yapılabilir: Görüşmelerin ne sıklıkta gerçekleşeceği (örneğin “Belki daha sik görüşebiliriz?”), konuşma düzeni (örneğin “Bu sefer ilk önce ben konuşmak istiyorum”), konuşmanın uzunluğu: (örneğin “Fazla zamanımız yok, bu konuşmayı olabildiğince kısa tutabilir miyiz?”), ya da hız (örneğin “Başka bir toplantıya yetişmem gerekiyor, sonuca gelir misin?”) gibi konularda tartışılabilir. Aşağıdaki tablo Baltzersen's (2008) tanımı üzerinden çeşitli meta iletişim ifadelerini ve sorularını nasıl sınıflandırdığımızı göstermektedir.

Örnek	Üst iletişim kurabileceğimiz konular	nasıl üst iletişim kurabiliriz?	Ne zaman üst iletişim kurabiliriz?
“Konuşmayı nasıl özetlersin; Hangi konularda hem fikiriz?”	Konuşmanın içeriği hakkında konuşma	Diyalojik	Geçmiş konuşma
“Bana sürekli ne yapacağımı söylemek zorunda misin?”	Karşılıklı konuşma ilişkisi hakkında konuşma (simetri- asimetri)	Monolojik	Geçmiş konuşma
“Evet, Per, seni doğru anladıysam, sınıfındaki bazı zor öğrencilerle nasıl basa çıkacağın hakkında tavsiye istiyorsun. Bu öğrencilerin düzeni bozması seni hayal kırıklığına uğratmış.”	Konuşma içeriği hakkında konuşma (başka sözcüklerle anlatma/açımlama)	Monolojik	“şimdi ve burada” konuşması
“Bunu söylerken ne demek istiyorsun?”	Konuşma içeriği hakkında konuşma	Monolojik	“şimdi ve burada” konuşması
“Kelimelere dökmesi zor bir çok soru var. Basitçe rahatsız hissediyorsun. Benimle konuşmaya gelirken iyi yapılandırılmış sorulara ihtiyacın olmadığını unutma (...)”	Konuşma zamanının kullanımı hakkında konuşma (erişilebilirlik derecesi)	Monolojik	Gelecek konuşması

Ayrıca, yazma araçları da üst iletişimi destekler. Örneğin yazılı bir anlaşma yapabiliriz, bir özet ya da bireysel yansıtma dokumanı yazabiliriz. Mentörlük literatüründe, danışan ve mentörün yazılı işbirliği anlaşması içerisine mentörlük surecinin ilk safhalarında girmesi çoğunlukla tavsiye edilir (bkz. Nilssen, 2010). Bu tarz anlaşmalar içerik, biçim ve uzunluk bakımından farklılık gösterebilir. Mentörlük veren bazı kurumlar ayrıca bir tavsiye edilen konuları anlaşmaya dahil etmek için bir genel şablon da oluşturmuştur. (Daha fazla bilgi için mentörlükte yazılı araçlar kısmına bakınız)

Bu tur bir anlaşmanın avantajı iki tarafa da beklentilerini sunma şansı verilmesidir. Eğer sözleşme kendine özgü ise, daha sonra oluşabilecek yanlış anlaşılmalar en aza indirilebilir. Taraflar da daha bağlayıcı hissedecektir. Bunun yani sıra, hassas konularda konuşmak da daha kolay olabilir.

Üst iletişim stratejilerinin farklı türleri

Profesyonel mentörlükte farklı üst iletişim türlerinden bazıları şöyledir:

Profesyonel iletişim bicimi hakkında konuşmak.
Mentörlük ilişkisi hakkında konuşmak.
Konuşmayı netleştirmek için sorulması gereken sormak
Mentörlük konuşmalarını özetlemek.
Konuşulmaması gerekenler hakkında konuşma.

Profesyonel iletişim bicimi hakkında konuşmak

Bu kısımda profesyonel mentörlük konuşmalarında üst iletişim yolları işe ilgili tartışacağız. Örneğin ilginç sorulardan birisi tartışma konusuna kimin karar vereceğidir. Carson and Birkeland (2009) mentörlük pedagojisi hakkında konuşmanın öneminden bahsetmektedir. Bunun nedeni, hemen hemen her danışanın tavsiye beklemesidir (ibid: 37). Birçok danışan montörünün onun adına seçimler yapmasını ister ve yapılmadığında hayal kırıklığına uğrar.

Carson and Birkeland (2009: 126) kullanılacak mentörlük yöntemi yapılandırılırken danışanın da bilgilendirilmesi ve onayının alınması gerektiği görüsündedir. Eğer danışan belirli bir mentörlük yaklaşımına karşı ise bu düşüncesi dikkate alınmalıdır. Danışanın mentörün hoşlanmadığı bir mentörlük stratejisini kullanmasını istediği zamanlarda ortaya zor bir durum çıkabilir.

Geleneksel olarak, mentör görüşme sürecini nasıl yapılandıracağına karar verirken danışan da konuşulacak konuyu seçer. Carson and Birkeland (2009) istenen sonuçları elde etmek için bunun en iyi yöntem olup olmadığını sorgulamaktadır. Baltzersen (2008)’in yaptığı anket çalışması mentörlükte üst iletişimi önemli bulan öğrencilerin sadece yarısı bu tur bir iletişimi gerçekte kullanmışlardır. Bunun nedeni öğrencilerin mentörlük hakkında konuşma girişiminde bulunmanın mentörün sorumluluğunda olduğunu düşünmesidir (Lauvås and Handal, 1998).

Mentörlük ilişkisi hakkında konuşmak

Nilssen (2010)’a göre başkalarıyla nasıl iletişim kuracağımız daima duygularımız tarafından belirlenir. Bu mentörlükte de böyledir. Bazen mentörlük ilişkisi hakkında konuşmamız uygun olabilir. Bir mentör söyle açıklamaktadır: “Benim danışan grubumda mentörlük oturumu boyunca konuşma konusunda çok hevesli, lider rolünü alan bir kişi vardı. Başka bir öğrenci ise ancak kendisine bir şey sorulduğunda konuşuyordu. Bununla ilgili konuştuk. Oturumumuzun nasıl olmasını istiyoruz? Herkes katılmalı mi? Sessiz öğrenci daha fazla konuşmak istediğini ancak kendini sözel olarak iyi ifade edemediğini düşündüğünü söyledi. Daha sonra hepimizin sahip olduğumuz beceriler ile konusması gerektiği konusunda hem fikir olduk. ” (Nilssen 2010:82)

Konuşmayı netleştirmek için sorulması gereken sorular

Mentör olarak konuşmanın ortasında kendimize sormamız gereken sorular bazı sorular vardır: “Danışanı çok mu zorluyorum?”, “Ayni konunun etrafında mi donup duruyoruz?”, “Konuşmada ilerliyor muyuz?”, “Neleri tartışmaktan kaçınıyoruz?” Bu tarz düşünceler çoğunlukla yalnızca mentörün kafasında yer alır, fakat bu konuşmanın yönünü ve sorulan soruları etkiler. Bazen, belirsizliklerin ve yanlış anlaşılmaları açığa çıkarmak için konuşmada bu sorular ortaya çıkarılır. Aşağıda birkaç örnek yer almaktadır:

“Hem fikir olmadığımızı anlıyorum, fakat ne düşündüğünü bildiğimden eminim...”
“Bunu söyleyerek ne demek istediğini anlamıyorum…”
“Bu şekilde izah ettiğinde biraz kararsız kaldım. ”
“Acaba yanlış bir şey mi söyledim?”
“Demek istiyorsun ki…?”
“Bunun yerine ne yapmamız gerektiğini düşünüyorsun?”
“Seninle sunun hakkında konuşmak istiyorum... Yanlış anlamış olabilir miyim?”
“Eğer biraz daha konuşacak olursak, belki...”

(Carson and Birkeland 2002:98)

Mentörlük konuşmalarını özetlemek

Mentörlük konuşmalarının tartışılan temel noktalarda hemfikir olarak özetlenmesi genellikle tavsiye edilir. Özet çok geniş kapsamlı olmamalıdır fakat iki tarafa da durumu kendi açılarından yansıtacak zaman vermelidir (Carson and Birkeland 2009: 83-84). Ayrıca, her yeni görüşmede bir önceki görüşmenin özetinin yapılması faydalıdır.

Üst iletişimin önemi üzerine deneysel çalışmalar

Baltzersen (2013), üst iletişim derecesi ile iletişimin iyi algılanması arasında güçlü bir istatiksel korelasyon bulmuştur. Konuşma hakkında yapılan düzenli konuşmaların çatışmaların önüne geçtiği görülmektedir. Ayrıca ne hakkında konuşmamamız gerektiği ile ilgili konuşmak da mümkündür.

Kaynakça

Baltzersen, Rolf K. (2008): Å samtale om samtalen. Veiledning og metakommunikasjon. Bergen: Fagbokforlaget.
Carson, Nina og Åsta Birkeland (2009). Veiledning for førskolelærere. Kristiansand: Høgskoleforlaget.
Nilssen, Vivi (2010). Praksislæreren. Oslo: Universitetsforlaget.
Lauvås, Per og Gunnar Handal (1998): Hovedfagsveiledning ved Universitetet i Oslo. Oslo: Pedagogisk forskningsinstitutt, Universitetet i Oslo. (Rapport nr.1)