Mentör Öğretmenlik/Mentörlükte Gözlem

Gözlem nedir?

Bir şeyi görmek ve gözlemlemek arasında büyük bir fark vardır. Gözlemlemek birini ya da bir şeyi özellikle dikkatli bir şekilde izlemektir. Birinci derecede gözlem kendi başına temel bir izleme görevdir (Bjørndal 2002). Buna örnek olarak öğretmen adayının dersi gözlemesi verilebilir.

İyi gözlem odağı daraltmayı gerektirir

İyi gözlem yapmak zordur. Aday öğretmenler kolaylıkla genel olana odaklanabilir. Örneğin ayni anda birçok öğrenciyi gözlemlemeye çalışabilir. Gözlemin odağını daraltmak için, mentörün yardımına ihtiyaç duyarlar. Eğer amaç bir sınıfta iş birliği yapan öğrencileri gözlemlemekse, is birliğinin bazı göstergeleri bastan oluşturulmalıdır (Nilssen 2010).

Gözlem sistematik ve sistematik olmayan biçimlerde yapılabilir. Sistematik olmayan yöntemler neye odaklanmak istediğimizi anlamamıza yardımcı olacak ilk izlenimi oluşturmak için kullanılabilir. Sistematik yöntemle gözlem planlanır ve belirli etkinliklere odaklanılır. Gözlem formu ya da gözlemleri yazmak için kullanılabilecek farklı türde kayıtlar kullanabiliriz. Gözlemler bir durum boyunca, durumdan hemen sonra ya da durum ikisinin kombinasyonu şeklinde ile yazılabilir.

Gözlemi tanımlama ile yorumlama birbirinden farklıdır. Bir yöntemde bir gözlem formu oluşturup iki sütuna ayırırız. Bir sütun ne gördüğümüzü, diğer sütun ise ne düşündüğümüzü yazmak içindir. Bir öğrencinin belirli zaman aralıklarında neler yaptığını not alarak zamanını ne yaparak geçirdiğini tespit edebiliriz. Aynı şekilde bir davranışı her gerçekleştiğinde not alarak bu davranışın yaygınlığını belirleyebiliriz (Nilssen 2010).

Öğretmen adayı gözlem formunu doğrudan bir kitaptan almak yerine kendisi oluşturursa, öğrenme potansiyeli çok daha fazla olacaktır. Gözlem boyunca tutum değişir ve odaklanacağı noktayı nasıl belirleyenlerini deneyimleme sansı bulurlar.

Ayrıca gözlem yaparken gözlemin yapılacağı yer ve gözlem süresi gibi hususlarda göz önünde bulundurulmalıdır. Örneğin, çocuklar arasındaki etkileşime dair bir gözlem, çocukların okuma seviyelerini değerlendirmek için yapılan bir gözlemden daha uzun sürebilir. Öte yandan bir öğrencinin okuma gelişimine dair yapılan yıllık gözlem uzun zamana yayılır. Fakat her bir gözlem kendi başına çok uzun sürmez. (Nilssen 2010).

Ön yargıların gözlemi etkileyebileceği hususunun farkında olmalıyız. Örneğin, Nilssen (2010), okul ve ana okulu kültürünün olumlu yönleri üzende fazla odaklanıldığını iddia etmektedir. Aday öğretmenler ayrıca pozitif ilişkiler arama eğilimindedir ve sonuç olarak daha çok olumlu tutuma sahiptir. Ayrıca, bizler genellikle tanıştığımız insanlarla ilgili ilk ve son izlenimleri hatırlarız. Bu gözlemleri genellemek ve bunlara daha çok ağırlık vermek kolaydır. Sonuç olarak, gözlemcinin geçmiş deneyimleri ve ön yargıları ne gördüğünü etkilemektedir.

Mentörlükte gözlem

Gözlem öğretmenlerin günlük işlerinin önemli bir parçasıdır. Nilssen (2010)’a göre aday öğretmenin çocukların sınıfta ne yaptıklarının farkında olması oldukça önemlidir. İyi bir öğretmen olmak için çocuklardan sürekli öğrenmeliyiz. Çocuklar kimdir, nasıl düşünürler, nasıl hissederler, farklı alan bilgilerini nasıl edinirler, nasıl ortak çalışırlar? Tecrübesiz öğretmenler öğrencilerin birbirlerinden nasıl farklı olduklarını göremezler. Gözlem doğrultusunda, öğrencileri daha fazla anlarız. Ek olarak, aday öğretmenler gözlemi yazılı ödevlerini hazırlarken bir belgeleme yöntemi olarak da kullanılabilir.

Example 1

Mentör Susan’ın deneyimlerine göre yeni aday öğretmenler çoğunlukla öğretme işini sadece bilgi transferi olarak görüyorlar. Buna rağmen, aday öğretmenler öğrencileri gözlemlediğinde, sınıfın her biri kendine özgü kişisel zorlukları olan bireylerden oluşan bir grup olduğunu görebilir. Susan aday öğretmenlerin öğrencileri sadece gözlemlemesinin değil ayrıca onlarla konuşmalarını ve tanımalarının önemini de vurguluyor (Nilssen 2010).

Örnek 2
Öğrencileri gözlemleyen bir aday öğretmenin şunları anlatmaktadır: " Özellikle Peter ve John’u gözlemlemek ilginçti. Hekzagonun ismini ilk Peter doğru tahmin etti. Bu O’nun kendinden daha emin olmasını sağladı ve oyunda bazı şeylere hakim olduğunu hissetmek daha çok keyif almasını sağladı. Sonlara doğru çok hırslıydı ve sonunda oyunu kazandı. Sınıfa ilk geldiğimde, öğrenciler arasında en kontrollü olanın Peter olduğunu fark etmiştim. Bunu görmek güzeldi. Oyunu bitirdikten sonra, üzerinde çalışmaya devam ettiler. Her zaman olduğu gibi, John’un etkinlikle ilgili bazı problemleri vardı. Peter’ın O’na yardım etmesini önerdim. Oyunda diğerlerinden daha başarılı olduğu için hala heyecanlı olan Peter yardım etmeyi hemen kabul etti ve vakit kaybetmeden John’la çalışmaya başladı. İkisi de bu basarinin gururu içerisindeydi. Peter yüzünde kocaman bir gülümsemeyle ve kendinden memnun otururken, John Mary’ye yaptıklarını göstermeye gitti. İkisinin de farklı yollardan kendileriyle nasıl gurur duyduklarını görmek heyecan vericiydi.

‘Bununla ilgili bir çok düşüncem var; özgüven öğrenme için ne kadar önemli, öğrenciler birbirlerinden ne kadar öğrenebilir, öğrenci kaç farklı role sahip olabilir vb. Daha fazla detaylandırmadan önce bu izlenimlerimi özümsemem gerek. Fakat gerçekten çok keyifli ve heyecan verici bir deneyim olduğunu söylemeliyim. Peter’in oyuna hakim olduğunu hissettiğinde nasıl açıldığı ve daha önce hiç görmediğim kadar iyi performans gösterdiği çok açıktı. Bence bu basari hissi diğer alanlarda da etkilere sahip” (Nilssen 2010:117).

Nilssen (2010) aday öğretmenler için öğretme pratiklerini ve özellikle öğretmen ve öğrenci arasındaki etkileşimi gözlemlemenin öneminden bahsetmektedir. Öğrencinin nasıl öğrendiğini gözlemlemeleri gerekmektedir. Aksi takdirde öğrencilerin öğrenmesini sağlamaya değil, yalnızca sınıf içi disipline konsantre olmaları riski söz konusudur. Eğer böyle yaparlarsa, odakları öğretmen-öğrenci etkileşiminde değil, kendi performanslarına takılı kalacaktır.

Örnek 3
Bir aday öğretmen olan Eli, stajı süresince en çok mentörün olan Sara ile sınıftaki öğrencilerin etkileşimini gözlemlerken öğrendiğini ifade etmektedir. Eli öğrencilerin Sara varken çok fazla geride kalmadığını fark etmiştir. Bunu birçok öğrencinin performans kaygısı yaşadığı matematik dersinde açıkça görmüştür.

Sara için aday öğretmenlerin kendisini sınıfta izlemesinin önemli olduğunu düşünmektedir. Sara onlar için rol model olduğunu bilir, ancak onlara belirli bir öğretme stili dayatmak istemediğini açıkça belirtir. Sara aday öğretmenlerin sadece kendisini değil, farklı öğretim stili olan mentörleri de gözlemlemelerini ister. Çıraklık modelinde, gözlem ve deneyimli uzmanların taklit edilmesinin önemi üzerinde durulur. (Nilssen, 2010).

Gözlemlediğimiz kişilerin bütünlüğünün korunması önemlidir. Bu çocuklar için özellikle önemlidir. Uzun vadede sistematik bir şekilde veri toplamak için ebeveynlerin ya da bakıcıların iznini almamız gerekir. Ayrıca ebeveynler ya da bakıcılar aday öğretmenin bir gizlilik sözleşmesi imzaladığının farkında olmalıdır (Nilssen 2010).

Kaynakça

• Nilssen, V. (2010) Praksislæreren. Oslo: Universitetsforlaget.