Türkiye Mutfağı

Türk mutfağı, Türkiye'nin ulusal mutfağıdır. Orta Asya, Selçuklu ve Beylikler ile Osmanlı kültürünün mirasçısı olan Cumhuriyet Dönemi Türk Mutfağı hem Balkan ve Orta Doğu mutfaklarını etkilemiş hem de bu mutfaklardan etkilenmiştir. Ayrıca Türk mutfağı yörelere göre de farklılıklar gösterir. Karadeniz mutfağı, Güneydoğu mutfağı, Orta Anadolu mutfağı gibi birçok yöreler kendilerine ait zengin bir yemek haznesine sahiptirler.

Yöreden yöreye farklılaşan lezzetleri barındıran yeme-içme biçimleri, özel gün, kutlama ve törenlerde ayrı bir anlam hatta kutsallık taşır. Türk Mutfağı, çeşit zenginliği ve damak tadına uygunluk yönünden olduğu kadar birçok yemek ve yiyecek türü ile sağlıklı ve dengeli beslenmeye ve vejetaryen mutfağına kaynaklık edebilecek örnekleri barındırmaktadır[1]

Ezogelin çorbası Çorba özellikle kış aylarında Türk mutfağının vazgeçilmez bir parçasıdır. Mercimek çorbası, ezogelin çorbası, yoğurt çorbası ve tarhana çorbası en çok tercih edilen çorbalardır. Ancak Türk mutfağı bunların yanı sıra sayısız miktarda çorbalar içerir. Etler, sebzeler ve baklagiller genellikle çorbaların ana malzemeleridir. Et suyu, un, yoğurt ve şehriye bu malzemeleri çorba haline getirmek için kullanılır.

İşkembe çorbasının alkollü içkilerin neden olduğu baş ağrısına iyi geldiği inancı yaygındır. Özellikle şehirlerde yer alan işkembeci lokantaları geç saatlere kadar açık kalarak müşterilere işkembe çorbası servisi yaparlar.

Et yemekleri

Döner kebap Türk mutfağındaki et yemeklerinin çoğu kebaplar, köfteler ve tencere yemekleri sınıfındaki yemeklerdir.

Türk mutfağında kebap, et, lahmacun kebap yemeği anlamı içerir. Genelde kebaplar lokantalarda yenen ve ızgara yöntemiyle hazırlanan yemeklerdir. Kebaplar arasında döner kebap en sevilen kebaplar arasındadır. Ayrıca Cağ kebabı, Bursa kebabı, Adana kebabı, Urfa kebabı, Tokat kebabı ve pirzola da çok yaygındır.

Köfteler kıymanın ekmek içi, soğan ve çeşitli baharatlarla yoğrularak, şekillendirilip pişirilmesi yoluyla yapılan yemeklerdir. Izgara, fırınlama, kızartma veya sulu yemek olarak yapılabilir. Akçaabat Köftesi, İnegöl Köftesi, Tekirdağ köftesi yurt çapında en çok sevilen köfteler arasındadır.

Sulu et yemekleri arasında Güveç, Kağıt Kebabı ve çeşitli Türlü ve Yahniler sayılabilir. Ayrıca Türk mutfağında çok sayıda balık, tavuk ve sakatat yemekleri mevcuttur.

Sebze yemekleri

Yaprak sarması Türk mutfağı sebze yemekleri açısından çok büyük bir çeşitliliğe sahip bir mutfaktır. Dolmalar ve sarmalar, etli sebze yemekleri, kızartma sebzeler ve zeytinyağlıların sayısız çeşitleri mevcuttur.

Dolmalar ve sarmalar hem etli hem de etsiz (yalancı dolma) olarak hazırlanabilirler. Etli dolmalar kıyma, pirinç, soğan, domates ve biber salçası, çeşitli baharat içerirler. Yalancı dolmalar ise pirinç, soğan, kuş üzümü ve çam fıstığı kullanılarak yapılır. Lahana ve asma yaprağı sarmaları hazırlamak için kullanılır. Dolmalar için en çok kullanılan sebzeler biber, kabak, domates, patlıcan ve soğan gibi sebzelerdir.

Karnıyarık Etli sebze yemekleri kıyma ve parça etin sebzelerin yanı sıra pişirilmesi yoluyla hazırlanırlar. Etli fasulye, karnıyarık, patlıcan musakka, etli kabak, etli bezelye, etli türlü, etli mercimek ve nohut, etli ıspanak, lahana ve pırasa dahil çok sayıda yemek mevcuttur.

Birçok sebze kızartılarak ve ızgara yöntemiyle pişirilebilir. Patlıcan kızartma, kabak kızartma, biber, domates, havuç ve mücver çok sevilen kızartma çeşitleri arasındadır.

Ayrıca zeytinyağlılar Türk mutfağında kendine has bir yer kaplar. Bu yemekler bazen daha ucuz olan diğer sebze yağlarıyla da hazırlanabildikleri halde zeytinyağlılar olarak bilinirler. Zeytinyağlı taze fasulye, fasulye pilaki, zeytinyağlı dolma, zeytinyağlı enginar ve bakla bu sınıfa giren yemekler arasındadır.

16. yüzyılın ikinci çeyreğinden sonra Türk mutfağında yerini alan sebzeler arasında patlıcan çok özel bir önem taşır. Patlıcan sebze olarak dünyanın birçok ülkesinde yendiği halde çeşitlilik açısından Türk mutfağını dünyanın en çok patlıcan yemeğine sahip mutfak olarak saymak bir abartma sayılamaz. Türk mutfağında patlıcan dolma, kızartma, musakka, pilav, salata ve ızgara dahil sayısız patlıcan yemeği mevcuttur.

Hamur işleri

Lahmacun Lahmacun, Etli ekmek, pide, mantı ve börekler Türk mutfağının en sevilen hamur işleri arasındadır. Ayrıca pilav ve makarnalar da bu sınıfa katıldığında çok geniş bir çeşitlilik ortaya çıkar.

Göçebe yaşamış olan Türkler et ve et ürünlerinde, süt ve süt ürünlerinin yenilebilir gıdaya çevrilmesinde uzmanlaşmıştır. Bunlara ilave olarak yanlarında taşıyabilecekleri hububat ürünleri yanı hamur işi tariflerinde de yeterli tecrübeye sahip olmuşlardır.[2] Türk mutfağı sadece Türkiyeden ibaret değildir. Türk cumhuriyetleri'nin mutfakları birbiri ile büyük benzerlikler taşır. Bunlardan biri de selçuklular zamanında Arap ve Pers kültüründen Anadolu coğrafyasında Azeri Türkleri vesilesi ile geçen önce tandırlarda, daha sonra kara fırınlarda pişirilen pide ve pide çeşitleridir.[3] Bunlardan biride karadeniz pidesidir.

Lahmacun ve pideler genellikle lokantalarda fırınlama yöntemiyle hazırlanırlar. Bu yemeklerin çok sevilmesi nedeniyle Anadolu mutfak kültüründe selçuklu döneminden sonra ise ahilik anlayışında ileri gelenler tarafından lahmacun ve yöresel pideler ticari anlamda ortaya çıkmıştır.[2][4]

17. yy. ve 18. yy. lın ikinci çeyreğinde sıkça rastladığımız[5] börek kelimesinin kökeni: "bürmek” sözcüğünden gelmektedir. Türkçe “büzmek, burmak, bükmek” anlamındaki “”bür-” sözcüğü ile, bıç-ak ve kür-ek gibi sözcüklerin türetilmesinde de bulunan -ak/-ek ekinin bir araya gelmesinden “bürek” sözcüğü olarak ortaya çıkmış, zamanda “ü” sesinin “ö” sesine dönmüştür.[6] Çok sayıda yağlı ekmek, çörek ve simit çeşitlerinin farklı yöresel tariflerinden olan börekler Fırınlama veya kızartma yöntemleriyle hazırlanabilirler. Gene börek konusunda ihtisaslaşmış börek salonları 18.yy ikinci çeyreğinden sonra istanbul ve Anadolu illerinde mevcuttur. Kıyma, peynir, patates ve ıspanak en yaygın börek içleri arasındadır. Evlerde hazırlanan börek hazır yufka veya undan açılan yufka kullanılarak hazırlanır. Hazırlaması oldukça zahmetli olan Su böreği ise açılan yufkanın suda kaynatılmasından sonra kullanılmasını gerektiren bir börek türüdür.

İçecekler

Türk kahvesi Dünyanın her yerinde tüketilen gazlı içecekler ve meyve sularının yanı sıra Türk mutfağının kendine has içecekleri de mevcuttur. Yoğurdun sulandırılmasıyla yapılan ayran tamamen Türkiye'ye özgü bir içecektir. Bunun dışında boza, kefir, şalgam suyu ve şerbet de Türkiye'nin kendine özgü soğuk içecekleri arasındadır.

Ayran Sıcak içecekler arasında Türk kahvesi ve Türk çayı özel bir yer kaplar. Türk kahvesi kabaca çekilmiş kahvenin cezve denilen uzun saplı kaplar içinde pişirilmesiyle hazırlanır. Dünya çapında ün kazanmış olan Türk kahvesi fincan denilen küçük bardaklar içinde servis edilir. Türk çayı günümüzde tercih edilme açısından kahvenin tahtına oturmuş bir sıcak içecektir. İki parça çaydanlık veya semaver kullanılarak toz çaydan hazırlanır. İnce belli çay bardaklarında servis edilir. Türk çayı da hazırlanma yöntemi nedeniyle dünya çapında bir ün kazanmıştır.

Rakı Alkollü içkiler arasında rakı Türk mutfağında en çok tercih edilen içkidir. Üzümden elde edilen alkolün anason tohumu ile iki veya üç kez damıtılmasından elde edilir. Türk mutfağının geçmişi çok eskilere dayanan tarihsel alkollü içkisidir. Rakının çok arkasında gelmesine karşılık bira ve şarap ta giderek yaygınlık kazanmaktadır. Yerli üzümler kullanarak hazırlanan Türk şarapları lezzet ve çeşitlilik açısından dünyada adlarını duyurmaya başlamıştır.

Tatlılar Her ne kadar eski Türk mutfak kültüründe tatlı kültürü olmasa da yerleşik düzene geçildikten sonra özellikle Balkanlar ve Anadoluda kültürler arası füzyon mutfağı birleşimleri ile zenginleşen Türk mutfağı tatlılar açısından Selçuklu ve Osmanlı imparatorluğu döneminde gerçek zenginliğine ve çeşitliliğe sahip olmuştur. Ortadoğu'da Levanten mutfağının[7] oluşması ile birlikte Baklava, kadayıf, künefe, lokma gibi hamurlu tatlılar, muhallebi, keşkül, kazandibi, sütlaç gibi sütlü tatlılar, hoşaf ve kompostolar, revani, helva, aşure ve kabak tatlısı gibi tatlılar geniş bir yelpazeye sahiptirler.

Türk mutfağındaki bazı tatlılar: Baklava, şekerpare ve şöbiyet. Osmanlı döneminde sefere çıkan yeniçerilerin enerji ihtiyacının giderilmesi amacı ile keşfedilen ve helvahane mutfağındaki tatlıcılar tarafında geliştirilen baklava Türk mutfağının dünyaca tanınan en ünlü tatlıları arasındadır. Başlangıcında üst üste 40 kat konarak nişasta yardımı ile açılan ince yufkaların arasına fındık, ceviz veya antep fıstığı ile birlikte pişirilmesinden sonra şeker, bal ve pekmez'den yapılan şerbetler ile tatlandırılması yoluyla hazırlanmıştır. Tel kadayıf ise çok ince teller halinde satılan hamurla hazırlanır ve baklavanın içine benzer fındık, fıstık, ceviz gibi malzemeler ile doldurularak fırında pişirildikten sonra şerbet çeşitleri ile tatlandırılır.

İlk örneklerini roma döneminde gördüğümüz sütlü tatlılar sütün şekerle kaynatıldıktan sonra nişasta, pirinç veya pirinç unu ile katılaştırılması yoluyla hazırlanırlar. Kazandibi ise muhallebi gibi hazırlandıktan sonra elde edilen tatlının bir tepside kızartılarak karamelleştirilmesi sonucu elde edilen ilginç bir Türk tatlısıdır. Tavuk göğsü de sütlü bir tatlıdır, söz edilen bu malzemelerin yanı sıra ince bir şekilde didiklenen tavuk etinin göğüs kısmını da içerir.

Revani, İrmik helvası gibi bazı tatlıların yapımında irmik kullanılır. Türkiye'deki dinsel inançlar arasında özel bir yeri olan aşure buğday, kuru üzüm, fasulye ve nohut gibi birçok bitkisel malzemeler kullanılarak hazırlanan bir tatlıdır. Kabak tatlısı balkabağının şekerle pişirilmesi yoluyla hazırlanır. Sonbahar ve kış aylarında tercih edilen Türk mutfağına has bir tatlıdır.

Maraş dövme dondurması Ahır Dağı'nın eteklerinden beslenen keçilerin sütünden yapılır. 90 °C sıcaklığa ısıtılan sütler, mikro organizmalardan arındırılır. Daha sonra bu süte önce Ahir dağından toplanan salebe şeker katılır. İyice karıştırılan bu karışım, 6-8 saat dinlendikten sonra -6 °C dereceye soğutulduktan sonra tüketime sunulur.

Türk yöresel mutfakları

Beypazarı'nda geleneksel bir sofra düzeni. Osmanlı kültürünün mirasçısı olan Türk mutfağı kendi içerisinde yörelere göre bir takım farklılıklar barındıran çok zengin bir yemek yelpazesini içerir:

Marmara Bölgesi yemekleri Akdeniz Bölgesi yemekleri Ege Bölgesi yemekleri Karadeniz Bölgesi yemekleri İç Anadolu Bölgesi yemekleri Doğu Anadolu Bölgesi yemekleri Güneydoğu Anadolu Bölgesi yemekleri