Vikikitap:Vandalizm

Bu sayfa Vikikitap projesinin resmî politikalarından biridir. Sayfanın içeriği, uygulanması gereken bir standart olarak kullanıcılar tarafından benimsenmektedir. Sayfada değişiklik yapmadan önce, bu değişikliklerin kullanıcılardan onay aldığına emin olun. Uygun görmediğiniz bir bölüm varsa, tartışma sayfasında sebepleri ile açıkça belirtiniz.

Kısayollar

Ceviz kabuğuna sığacak şekilde bu sayfa: Vikipedi'de kötüye kullanım amaçlı kasıtlı düzenlemeler yapmak en büyük engelleme nedenlerinden biridir.

Vikikitap'ta vandalizm, kütüphaneyi bozmak amacı ile ve kasıtlı olarak içerik ekleme, silme veya değişiklik yapma eylemidir.

En sık karşılaşılan vandalizm türü, varolan bir metni çıkarmak ya da hakaret, açık saçık yazılar veya tamamen ilgisiz bir metinle değiştirmek şeklindedir. Neyse ki bu tip vandalizm genelde kolay tespit edilir ve düzeltilir.

İyi niyetle, söz dizinini geliştirme amacıyla yapılan hatalı değişiklikler vandalizm sayılmaz. Örneğin maddeye kişisel bir yorumu bir kez eklemek vandalizm sayılmaz, bu sadece faydalı değildir ve çıkarılmalıdır. Kasıt ve kötü niyetin bariz olması gerekir.

Vandalizm Vikikitap kurallarına göre suçtur ve tespit edilip, başa çıkılması gerekmektedir. Eğer tek başınıza başa çıkamazsanız, diğerlerinden veya hizmetlilerden yardım isteyebilirsiniz.

Bazen vandalizm bariz olmadığı gibi, büyük ve tartışmalı değişiklikler vandalizm olmayabilir. Bu gibi özel durumlarda dikkatli davranmak, hareketin sebeplerini araştırmak ve vandalizmi deliller ile ispatlamak gerekebilir.

Vandalizm ile başa çıkmak

Vandalizm görürseniz lütfen değişikliği geri alın. Ayrıca, vandal kişinin kullanıcı mesaj sayfasına da mesaj bırakın. Mesajlarınızda imzanızı (~~~~) kullanmayı unutmayın. Eğer devam ederse, Vikikitap:Kullanıcı engelleme talepleri sayfasına kullanıcıyı ya da vandalizmde bulunan IP adresini ekleyin. Hizmetliler, ilgili vandal kişinin erişimini belirli süreliğine durdurabilir.

Anonim kullanıcılar tarafından biyografik sayfaların boşaltılması vandalizm olmayabilir. Konu ile ilgili olarak VK:YİB sayfasına bakın.

2002 yılında IBM tarafından yapılan bir araştırma İngilizce Wikipedia'daki çoğu vandalizmin beş dakika içerisinde onarıldığını göstermiştir. Ama vandalizm daima kullanıcıların karşısına bir sorun olarak çıkmaya devam edecektir. Bir sayfayı değiştirmeden önce, geçmişine bakıp, yakın zamanda bir vandalizme uğrayıp uğramadığını kontrol etmek yararlı olabilir.

Vandalizm çeşitleri

Vikikitap’ta en çok görülen vandalizm çeşitleri şunlardır:

Silme: Kısmen ya da tamamen sayfaların içini silme.
Reklam: Reklam amaçlı dış bağlantılar koyma. Kişisel reklam yapma.
VandalBot: Çok sayıda sayfada (yüzlerce sayfa) reklam amaçlı, silme amaçlı robot ya da bot diye tanımlanan programlar yardımı ile tahribat.
Çocuksu ve saçma vandalizm: Sayfalara mesajlar ekleme, şakalar koyma, hayali içerik ekleme.
Sinsi vandalizm: Tespit edilmesi zor olan vandalizm. Sayfalara yanlış bilgi girme, tarihleri değiştirme, mantıklı gibi görünen ama hatalı yazım değiştirme.
İlgi arayan vandalizm: Hakaretler ekleme, saldırı amaçlı kullanıcı isimleri kullanma, sayfalara dalga geçme amaçlı yazılar ekleme.
Kullanıcı sayfası vandalizmi: Kullanıcı sayfalarına hakaret, küfür amaçlı yazılar ekleme.
Resim vandalizmi: Tahrik edici, siyasi mesajlar içeren, kötü niyetli ve benzeri resimler yüklemek.
Uyarı şablonu vandalizmi: Kötü niyetle sayfalara uyarı şablonu eklemek ya da var olan uyarıyı kaldırmak.
Şablon vandalizmi: Üstte bahsedilenleri şablonlar ile yapmak.
Sayfa ismi değiştirme vandalizmi: Sayfaların ismini çirkin ya da alakasız bir isimle değiştirme. (Şu anda Vikisöz beyaz liste üyesi olduktan sonra sayfa ismi değiştirmeye izin veriyor.)
Yönlendirme vandalizmi: Sayfaları alakasız ya da saldırı amaçlı resim ya da diğer sayfalara yönlendirme.
Bağlantı vandalizmi: Sayfa içindeki bağlantıları, dışarıdan bakıldığında belli olmayan ama başka bir alakasız, uygun olmayan ya da saçma sayfaya gidecek şekilde değiştirme.
Sakınma vandalizmi: Silinme, telif hakkı gibi sayfanın kaldırılmasına yönelik uyarıları kaldırıp sayfanın silinme riskini ortadan kaldırmaya çalışma.
Gelişigüzel harf vandalizmi: Sayfalara "adasdasdasdasdasd" örneği gibi yazılar eklemek.
Kullanıcıların yorumlarını değiştirmek: Başkası tarafından yazılmış yorumu ya da oyu, anlamını değiştirecek ya da yok edecek şekilde değiştirmek. (Kişisel saldırı yazılarını değiştirmek bu kapsama girmez.)
Uyuşmazlık sebebiyle konmuş şablonları kaldırmak: Uyuşmazlık belirten uyarı şablonları (taraflı, hatalı içerik vb.) ilgili sayfada bir problem olduğuna işaret etmek için vardır. Uyuşmazlığın çözüldüğü kesinleşmeden uyarıyı kaldırmayın. Genel kural olarak, 24 saat içinde bir uyarı etiketini bir kereden fazla kaldırmayın.
Tartışma sayfası vandalizmi: Tartışma sayfalarından diğerlerinin yazılarını silmek. Kişisel saldırıların silinmesi bu kapsama girmez. Kullanıcıların kendi tartışma sayfalarında yaptığı silmeler bu kapsama girmez.
Resmi ilke/kural vandalizmi: Toplumun onayını almadan, ya da zaten var olan toplum onayını hiçe sayarak, kendisine ters gelen Vikisöz kurallarından bir maddeyi değiştirmek, silmek ya da madde eklemek. Anlamını değiştirmeden, maddeyi geliştirmek, daha açık hale getirmek için düzenlemeler yapmak vandalizm sayılmaz.
Telif hakkı vandalizmi: Bilerek, Vikikitap ilkesi olan telif hakkı ihlali olacak içerik eklemek. İlkeyi bilmeden yapıldıysa, vandalizm sayılmaz ama bilgilendirildikten sonra ısrar edilirse, vandalizme girer. Telif hakkı olan resimler, iyi niyet kapsamında kullanıldığında vandalizme girmezler.
Kullanıcı ismi vandalizmi: Kullanılsın ya da kullanılmasın, tahrik edici, hakaret içerikli vb. kullanıcı ismi almak.
Kukla şablonu Vandalizmi: Başka kullanıcının sayfasına kuklacılık yapıp yapmadığı kanıtlanmadığı halde kukla şablonu koymak.
Uygun olmayan kullanıcı adı şablonu: Başka kullanıcının sayfasına uygun olan bir kullanıcı ismi aldığı halde uygunsuz kullanıcı şablonu koyma.

Neler vandalizm değildir

Bazen vandalizm olarak adlandırılsalar da, aşağıdaki eylemler vandalizm değildir ve başka yollarla çözülürler:

Yeni gelenlerin denemeleri: Vikikitap’a yeni gelen biri, "değiştir" düğmesini görünce, gerçekten değiştirebilir miyim diye merak eder ve basıp sayfaya deneme amaçlı bir şeyler yazabilir. Bu vandalizm değildir! Tam tersine bu kullanıcılar sıcak bir mesajla karşılanmalı ve denemelerini serbestçe yapabileceği Vikikitap:Deneme tahtasının yolu gösterilmelidir.
Wiki dilini ve biçimi öğrenmek: Bazı kullanıcıların wiki dilini öğrenmesi zaman alabilir. Öğrenmek için garip değişiklikler yapabilirler. Onları vandal olarak adlandırmak yerine, yardım edip, denemeye çalıştığı şeyi göstererek ya da ilgili yardım sayfasına yönlendirerek yardım etmek gerekir.
Tarafsızlık ilkesi ihlalleri: Tarafsızlık ilkesi çoğumuz için zor anlaşılan bir ilkedir ve bazen deneyimli Vikikitapçılar bile kaza ile tarafsız bakış açısından ideal olmayan katkılarda bulunabilirler. Gerçekten de inandığımız değerler bizleri daha olumlu ya da olumsuz yönde körleştirmiştir. Ancak bu vandalizm değildir.
Keskin değişiklikler: Vikikitap kullanıcıları, ilgili maddeyi iyileştirmek için bazen temizlikler yapmaktadırlar. Belki yazdığınız bir yazı çıkarılmış, tartışma sayfasına aktarılmış veya yeniden yazılmış olabilir. Bunu vandalizm ile karıştırmayın.
Hatalar: Bazı kullanıcılar, doğruluğu olmayan ama öyle olduğunu sandığı, yanlış bilgiler ekleyebilirler. Bunu yaparken, iyi niyeti ile Vikikitap’a bir bilgi eklemek istemiş olabilir. Eğer eklenen yazının doğru olmadığına inanıyorsanız, bundan emin olup, ekleyen kişiye bunu bildiriniz.
İnatçılık: Bazı kullanıcılar, diğer kullanıcıların tartışma sayfasında "konuşarak çözelim" fikrini kabul etmeyip, herkesin karşı çıktığı bir değişikliği kendi bildiği gibi yapmakta ısrarcı olabilir. Bu hayıflanılacak bir durumdur ama vandalizm kapsamına girmez. Başka yollar ile çözülür.
Hakaret veya kişisel saldırı: Kişisel saldırıların yasak olması, Vikisöz'ün açık bir kuralıdır ve o kapsamda değerlendirilir. Bu nedenle VK:EP'de vandalizm ve kişisel saldırıya yönelik kurallar ayrıdır. Bazı saldırılar vandalizm barındırabilir elbette ama her saldırı bir vandalizm içermez.
Silebilme düşüncesi: Bir kullanıcı bir sayfayı boşaltırsam belki sayfa da silinebilir der ve sayfayı boşaltabilir, bu vandalizm değildir. Bunu sadece Hizmetliler silme aracıyla yapabilir.

Vandalizm nasıl yakalanır

Bu bölümde vandalizmin nasıl belirlenebileceğine dair öneriler ve yöntemler verilmektedir. Vandalizme uğramış bir sayfa bulursanız ve düzeltmek isterseniz sayfayı eski sürümüne döndürmek yazısını okuyabilirsiniz.

Oturum açmamış kullanıcılar tarafından yapılan vandalizm: Çoğu vandalizm, henüz bir hesabı olmayan kullanıcılar tarafından yapılmaktadır. Son değişiklikler sayfasında yer alan oturum açmış kullanıcıları sakla seçeneği, yalnız oturum açmamış kullanıcıların yaptıkları değişiklikleri göstererek, vandalizm olasılığı fazla olan sayfaların kolaylıkla listelenmesini sağlar. Oturum açmamış kullanıcılar yaptıkları değişiklikleri "Küçük değişiklik" olarak işaretleyemediklerinden, küçük değişiklikleri sakla seçeneği de benzer biçimde kullanılabilir. Her iki yöntem de, eğer oturum açmış bir kullanıcı vandalizmi düzeltmiş ise, bu düzeltmeyi göstermeyecektir. Eğer "fark" bağlantısına tıklarsanız, makalenin güncel sürümü ile önceki sürümü karşılaştırma olanağınız olacaktır.

Yeni kullanıcılar tarafından yapılan vandalizm: Vandalizm özellikle yeni kullanıcılar tarafından yapılmaktadır. En son Vikikitap hesabı açmış olan kullanıcıların katkılarına yeni kullanıcıların katkıları sayfasından ulaşabilirsiniz. Kasıtlı olarak vandalizm yapanlarla Vikikitap’a yeni katıldığı için çeşitli hatalara düşenleri birbirinden ayırmak gerekir.

Sayfa yaratma yoluyla vandalizm: Var olan sayfalar üzerinde vandalizm yapmanın yanı sıra, kimi kullanıcılar yalnız vandalizmle dolu sayfalar da yaratabilir. Bu sayfaları yeni sayfalar sayfasında kolaylıkla bulabilirsiniz. Sayfaların büyüklüğü her başlığın hemen yanında gösterildiğinden, alışılagelmedik derecede kısa sayfalara bakabilirsiniz. Bunun yanı sıra, saçma başlıklı sayfaları da, bu sayfada diğer sayfa listelerinden daha kolayca belirleyebilirsiniz.

Sayfa silme vandalizmi: Bu, çoğunlukla Kısa sayfalarda kısa içeriğe sahip olmaması gereken makaleler incelenerek tespit edilir.

Çok kullanılan sayfalarda vandalizm: Sık ziyaret edilen sayfalar vandalizmin başlıca hedefleridir. Bunları belirlemenin en kolay yolu, bu sayfaları izleme listenize eklemeniz ve düzenli olarak kontrol etmenizdir. Özellikle oturum açmamış kullanıcıların yaptıkları değişikliklere dikkat edin.

Ana Sayfa'dan bağlantısı olan sayfalar da kolay erişilebilirlikleri dolayısıyla vandalizme uğrayabilirler. [1] sayfasından, Ana Sayfa'dan bağlantısı olan sayfalardaki son değişiklikleri izleyebilirsiniz.

İlgili sayfalar

Vikikitap:Troll zararlısı

Vikikitap politika ve yönergeleri

Proje geneline ait ilkeler: Vikikitap:Vikikitap nedir? ♦ Vikikitap:Hizmetliler ♦ Vikikitap:Karar alınması
Kitap standartları: Vikikitap:Adlandırma politikası ♦ Vikikitap:Tarafsız bakış açısı ♦ Vikikitap:Alıntılanmış metinler
İçerik: Vikikitap:Silme politikası
Davranış: Vikikitap:Küfür ♦ Vikikitap:Kibar ol ♦ Vikikitap:Yeni kullanıcıları ısırma
Düzenleme: Vikikitap:Biçem rehberi ♦ Vikikitap:Sayfaları güncellerken cesur ol ♦ Vikikitap:Katkıda bulunmak