Ön-Türkçe/Zamirler ve Sayılar

İlk Ön-Türkçe dersine hoş geldiniz!

Zamirler

Ben - *bẹ /be/, *ben- /bɛn-/^[1]^[2]^[3]
biz - *biŕ /birʲ/^[4]^[2]
sen - *sẹ /se/, *sen- /sɛn-/^[5]^[6]^[3]
siz - *siŕ /sirʲ/^[7]^[8]
o - *ol /ol/, *an- /än-/^[9]^[10]
onlar - *olar /olär/^[9] (net değil)

Çuvaşça эпӗ (épĕ) sözcüğünün *ben ya da *bẹ sözcüklerinden türediği tartışma konusudur. Ancak, Çuvaşçada ek eklendiğinde п harfi м olur ve bu söz değişimi эпӗ (epĕ) sözcüğünde görülmez, bu nedenle büyük olasılıkla *bẹ sözünden türemiştir. *olar zamiri net değildir, *ol sözünden çoğul eki almıştır, Ortak Türkçe'de bunun yansımaları vardır, ancak Çuvaşçada вӗсем (vĕsem) kullanılır (bir çok Ön-Türkçe çoğul ekleri tartışmalıdır, üçüncü dersin Çoğullar bölümüne bakın).

Sözcüğün Tonyukuk yazıtında, Eski Anadolu Türkçesinde, Osmanlı Türkçesinde ve Türkçede m-n yakınlığı yaşamamış olması, bunun daha sonra gelişen bir ses gelişimi olduğunun kanıtıdır. Dolayısıyla b ile başlayan zamire n ile başlayan bir ek getirdiğimizde b harfi m'ye dönüşmez. Ayrıca ünlüyle biten zamirlere ek yaparken her zaman n ünsüzü gelir.

benim - *bẹ- > *beniŋ /beniŋ/
bizim - *biŕ- > *biŕniŋ /birʲniŋ/
senin - *sẹ- > *seniŋ /seniŋ/
sizin - *siŕ- > *siŕniŋ /sirʲniŋ/
onun - *an- > *anïŋ /änɨŋ/
onların - *olar- > *olarnïŋ /olärnɨŋ/ (net değil)

Ve diğer birçok dilin aksine, Ön-Türkçe'de dilbilgisel cinsiyet yoktur. Sadece ol vardır. Ve modern Türk dilleri gibi, cinsiyete özgü yardımcı fiiller yoktur.

Sayılar

Ön-Türkçe'deki sayılar ondalık tabandadır, bu yüzden ondalıklar için benzerlik genellikle daha azdır, örneğin *ẹki ("iki") ve *yẹgirmi ("yirmi") değişimi gibi, ya da anlamı belirsiz ekler eklenmesi; *altï ("altı") ve *altmïĺ ("altmış") gibi. Onlu sayılar yapmak için, onlardan sonra sayılar eklenir: *ōn bīr ("on bir"), *ōn ẹki ("on iki"), *ōn üč ("on üç"), ...

bir - *bīr /biːr/
iki - *ẹki /eki/
üç - *üč /ytʃ/
dört - *tȫrt /tøːrt/
beş - *bẹ̄ĺ /beːlʲ/
altı - *altï /ältɨ/
yedi - *yẹti /jeti/
sekiz - *sekiŕ /sɛkirʲ/
dokuz - *tokuŕ /tokurʲ/
on - *ōn /oːn/
yirmi - *yẹgirmi
otuz - *otuŕ
kırk - *kïrk
elli - *ellig
altmış - *altmïĺ
yetmiş - *yẹtmiĺ
seksen - *sẹkiŕ ōn
doksan - *tokuŕ ōn
yüz - *yǖŕ
bin - *bïŋ

Ön-Türkçe'de sorular *ka- ve *nē- ile yapılır. Bu durumda bir şeyin ne kadar olduğunu sormak için *kanča ve *nēnče sözcükleri kullanılır.

A: Ne kadar/Nice arpa var? - *Kanča/*nēnče *arpa *bār?

Kaynakça

↑ Clauson, Gerard (1972), “ben”, in An Etymological Dictionary of pre-thirteenth-century Turkish, Oxford: Clarendon Press, page 346
↑ ^2,0 ^2,1 Starostin, Sergei; Dybo, Anna; Mudrak, Oleg (2003), “*bẹ-”, in (Handbuch der Orientalistik; VIII.8), Leiden, New York, Köln: E.J. Brill, page 341
↑ ^3,0 ^3,1 Erdal, Marcel (1991). Old Turkic Word Formation: A Functional Approach to the Lexicon. Otto Harrassowitz Verlag, page: 192-198, ISBN:978-3-447-03084-7. (Erdal has a footnote in page 196: “The Ön-Türkçe nominatives of 'I' and 'you' might have been *bä and *sä; the vowel of Bolgar-Chuvash *bi and *si apparently comes from a different analogy with the oblique stems.”)
↑ Clauson, Gerard (1972), “biz”, in An Etymological Dictionary of pre-thirteenth-century Turkish, Oxford: Clarendon Press, page 388
↑ Clauson, Gerard (1972), “sen”, in An Etymological Dictionary of pre-thirteenth-century Turkish, Oxford: Clarendon Press, page 831
↑ Starostin, Sergei; Dybo, Anna; Mudrak, Oleg (2003), “*sẹ-”, in (Handbuch der Orientalistik; VIII.8), Leiden, New York, Köln: E.J. Brill, page 1237
↑ Clauson, Gerard (1972), “si:z”, in An Etymological Dictionary of pre-thirteenth-century Turkish, Oxford: Clarendon Press, page 860
↑ Starostin, Sergei; Dybo, Anna; Mudrak, Oleg (2003), “*bẹ-”, in (Handbuch der Orientalistik; VIII.8), Leiden, New York, Köln: E.J. Brill, page 1238
↑ ^9,0 ^9,1 Clauson, Gerard (1972), “ol, an-, olar”, in An Etymological Dictionary of pre-thirteenth-century Turkish, Oxford: Clarendon Press, page 123
↑ Starostin, Sergei; Dybo, Anna; Mudrak, Oleg (2003), “*o(-l)”, in (Handbuch der Orientalistik; VIII.8), Leiden, New York, Köln: E.J. Brill, page 1040

Sıradaki ders: Temeller

[1] Clauson, Gerard (1972), “ben”, in An Etymological Dictionary of pre-thirteenth-century Turkish, Oxford: Clarendon Press, page 346

[:0-2] 2,0 ^2,1 Starostin, Sergei; Dybo, Anna; Mudrak, Oleg (2003), “*bẹ-”, in (Handbuch der Orientalistik; VIII.8), Leiden, New York, Köln: E.J. Brill, page 341

[:1-3] 3,0 ^3,1 Erdal, Marcel (1991). Old Turkic Word Formation: A Functional Approach to the Lexicon. Otto Harrassowitz Verlag, page: 192-198, ISBN:978-3-447-03084-7. (Erdal has a footnote in page 196: “The Ön-Türkçe nominatives of 'I' and 'you' might have been *bä and *sä; the vowel of Bolgar-Chuvash *bi and *si apparently comes from a different analogy with the oblique stems.”)

[4] Clauson, Gerard (1972), “biz”, in An Etymological Dictionary of pre-thirteenth-century Turkish, Oxford: Clarendon Press, page 388

[5] Clauson, Gerard (1972), “sen”, in An Etymological Dictionary of pre-thirteenth-century Turkish, Oxford: Clarendon Press, page 831

[6] Starostin, Sergei; Dybo, Anna; Mudrak, Oleg (2003), “*sẹ-”, in (Handbuch der Orientalistik; VIII.8), Leiden, New York, Köln: E.J. Brill, page 1237

[7] Clauson, Gerard (1972), “si:z”, in An Etymological Dictionary of pre-thirteenth-century Turkish, Oxford: Clarendon Press, page 860

[8] Starostin, Sergei; Dybo, Anna; Mudrak, Oleg (2003), “*bẹ-”, in (Handbuch der Orientalistik; VIII.8), Leiden, New York, Köln: E.J. Brill, page 1238

[:2-9] 9,0 ^9,1 Clauson, Gerard (1972), “ol, an-, olar”, in An Etymological Dictionary of pre-thirteenth-century Turkish, Oxford: Clarendon Press, page 123

[10] Starostin, Sergei; Dybo, Anna; Mudrak, Oleg (2003), “*o(-l)”, in (Handbuch der Orientalistik; VIII.8), Leiden, New York, Köln: E.J. Brill, page 1040

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]