Ön-Türkçe/Zamirler ve Sayılar

İlk Ön-Türkçe dersine hoş geldiniz!

Zamirler

değiştir
  • Ben - *bẹ /be/, *ben- /bɛn-/[1][2][3]
  • biz - *biŕ /birʲ/[4][2]
  • sen - *sẹ /se/, *sen- /sɛn-/[5][6][3]
  • siz - *siŕ /sirʲ/[7][8]
  • o - *ol /ol/, *an- /än-/[9][10]
  • onlar - *olar /olär/[9] (net değil)

Çuvaşça эпӗ (épĕ) sözcüğünün *ben ya da *bẹ sözcüklerinden türediği tartışma konusudur. Ancak, Çuvaşçada ek eklendiğinde п harfi м olur ve bu söz değişimi эпӗ (epĕ) sözcüğünde görülmez, bu nedenle büyük olasılıkla *bẹ sözünden türemiştir. *olar zamiri net değildir, *ol sözünden çoğul eki almıştır, Ortak Türkçe'de bunun yansımaları vardır, ancak Çuvaşçada вӗсем (vĕsem) kullanılır (bir çok Ön-Türkçe çoğul ekleri tartışmalıdır, üçüncü dersin Çoğullar bölümüne bakın).

Sözcüğün Tonyukuk yazıtında, Eski Anadolu Türkçesinde, Osmanlı Türkçesinde ve Türkçede m-n yakınlığı yaşamamış olması, bunun daha sonra gelişen bir ses gelişimi olduğunun kanıtıdır. Dolayısıyla b ile başlayan zamire n ile başlayan bir ek getirdiğimizde b harfi m'ye dönüşmez. Ayrıca ünlüyle biten zamirlere ek yaparken her zaman n ünsüzü gelir.

  • benim - *bẹ- > *beniŋ /beniŋ/
  • bizim - *biŕ- > *biŕniŋ /birʲniŋ/
  • senin - *sẹ- > *seniŋ /seniŋ/
  • sizin - *siŕ- > *siŕniŋ /sirʲniŋ/
  • onun - *an- > *anïŋ /änɨŋ/
  • onların - *olar- > *olarnïŋ /olärnɨŋ/ (net değil)

Ve diğer birçok dilin aksine, Ön-Türkçe'de dilbilgisel cinsiyet yoktur. Sadece ol vardır. Ve modern Türk dilleri gibi, cinsiyete özgü yardımcı fiiller yoktur.

Sayılar

değiştir

Ön-Türkçe'deki sayılar ondalık tabandadır, bu yüzden ondalıklar için benzerlik genellikle daha azdır, örneğin *ẹki ("iki") ve *yẹgirmi ("yirmi") değişimi gibi, ya da anlamı belirsiz ekler eklenmesi; *altï ("altı") ve *altmïĺ ("altmış") gibi. Onlu sayılar yapmak için, onlardan sonra sayılar eklenir: *ōn bīr ("on bir"), *ōn ẹki ("on iki"), *ōn üč ("on üç"), ...

  • bir - *bīr /biːr/
  • iki - *ẹki /eki/
  • üç - *üč /ytʃ/
  • dört - *tȫrt /tøːrt/
  • beş - *bẹ̄ĺ /beːlʲ/
  • altı - *altï /ältɨ/
  • yedi - *yẹti /jeti/
  • sekiz - *sekiŕ /sɛkirʲ/
  • dokuz - *tokuŕ /tokurʲ/
  • on - *ōn /oːn/
  • yirmi - *yẹgirmi
  • otuz - *otuŕ
  • kırk - *kïrk
  • elli - *ellig
  • altmış - *altmïĺ
  • yetmiş - *yẹtmiĺ
  • seksen - *sẹkiŕ ōn
  • doksan - *tokuŕ ōn
  • yüz - *yǖŕ
  • bin - *bïŋ

Ön-Türkçe'de sorular *ka- ve *nē- ile yapılır. Bu durumda bir şeyin ne kadar olduğunu sormak için *kanča ve *nēnče sözcükleri kullanılır.

A: Ne kadar/Nice arpa var? - *Kanča/*nēnče *arpa *bār?

Kaynakça

değiştir
  1. Clauson, Gerard (1972), “ben”, in An Etymological Dictionary of pre-thirteenth-century Turkish, Oxford: Clarendon Press, page 346
  2. 2,0 2,1 Starostin, Sergei; Dybo, Anna; Mudrak, Oleg (2003), “*bẹ-”, in  (Handbuch der Orientalistik; VIII.8), Leiden, New York, Köln: E.J. Brill, page 341
  3. 3,0 3,1 Erdal, Marcel (1991). Old Turkic Word Formation: A Functional Approach to the Lexicon. Otto Harrassowitz Verlag, page: 192-198, ISBN:978-3-447-03084-7. (Erdal has a footnote in page 196: “The Ön-Türkçe nominatives of 'I' and 'you' might have been *bä and *sä; the vowel of Bolgar-Chuvash *bi and *si apparently comes from a different analogy with the oblique stems.”)
  4. Clauson, Gerard (1972), “biz”, in An Etymological Dictionary of pre-thirteenth-century Turkish, Oxford: Clarendon Press, page 388
  5. Clauson, Gerard (1972), “sen”, in An Etymological Dictionary of pre-thirteenth-century Turkish, Oxford: Clarendon Press, page 831
  6. Starostin, Sergei; Dybo, Anna; Mudrak, Oleg (2003), “*sẹ-”, in  (Handbuch der Orientalistik; VIII.8), Leiden, New York, Köln: E.J. Brill, page 1237
  7. Clauson, Gerard (1972), “si:z”, in An Etymological Dictionary of pre-thirteenth-century Turkish, Oxford: Clarendon Press, page 860
  8. Starostin, Sergei; Dybo, Anna; Mudrak, Oleg (2003), “*bẹ-”, in  (Handbuch der Orientalistik; VIII.8), Leiden, New York, Köln: E.J. Brill, page 1238
  9. 9,0 9,1 Clauson, Gerard (1972), “ol, an-, olar”, in An Etymological Dictionary of pre-thirteenth-century Turkish, Oxford: Clarendon Press, page 123
  10. Starostin, Sergei; Dybo, Anna; Mudrak, Oleg (2003), “*o(-l)”, in  (Handbuch der Orientalistik; VIII.8), Leiden, New York, Köln: E.J. Brill, page 1040
Sıradaki ders: Temeller