Esperanto/İsim Değerindeki Sözcük Grupları

Cümlede tek bir sözcükmüş gibi hareket eden, yani bir araya gelip bir cümle öğesi oluşturabilen sözcük topluluklarına, sözcük grubu adı verilir.

Bu konuda 'uzaktan bakıldığında' tek bir isimmiş gibi görünen sözcük gruplarını inceleyeceğiz.

Tanım Edatları

Tanım edatlarını (Esperanto: difinilo) daha sonra ayrıntılı olarak inceleyeceğiz. Şimdilik yalnızca, isim değerindeki bir sözcük grubunun başında bir tanım edatı bulunabileceğini veya bulunmayabileceğini söylemekle yetiniyoruz.

Esperanto	Türkçe
nomo	bir ad
la nomo	ad / o ad
tia nomo	öyle bir ad
tiu nomo	bu ad / o ad
ties nomo	onun adı
ĉiu nomo	her (bir) ad
iu nomo	(herhangi) bir ad

Bu tanım edatlarından 'la' ve 'ties' dışındakiler sözcüğün durumuna uyum gösterir, yani sözcük -J çoğul eki ve(ya) -N belirtme durumu eki alırsa, 'la' ve 'ties' dışındakiler de bu ekleri alırlar. Örneğin;

Esperanto	Türkçe
nomoj	(bazı) adlar
la nomoj	(o) adlar
tiaj nomoj	öyle adlar
tiuj nomoj	bu adlar / o adlar
ties nomoj	onun adları
ĉiuj nomoj	bütün adlar
iuj nomoj	= bazı adlar

Sayı + İsim

Sayılar yardımıyla isim değerinde sözcük grubu oluşturulabilir.

Esperanto	Türkçe
unu tablo	bir masa
dudek kvin aŭtoj	yirmi beş araba
cent mil dolarojn	yüzbin dolar

Burada kullanılan sayılar sıfat görevindedir, bunların niteledikleri ise isimdir. Böyle bir ikiliyi bir an için bölünmez bir bütün gibi düşünürsek, elimizdeki yeni sözcüğün bir isim olduğunu görürüz. Bu yüzden bu tür sözcük gruplarının isim değerinde olduğu söylenir.

Sıfat + İsim

Sıfatlar, niteledikleri isimlerle birlikte isim değerinde bir sözcük grubu oluşturur. Örneğin;

Esperanto	Türkçe
malfermita pordo	açık kapı
strangaj okazaĵoj	ilginç olaylar

Bunları bir bütün olarak düşünürsek, iki sözcükten oluşmuş bir 'isim' olarak değerlendirebiliriz. Tabii ki sıralama önemli değildir:

Esperanto	Türkçe
amo eterna	≈ ölümsüz aşk

Ancak sıfatın, ismin önüne değil arkasına getirilmesi, sıfatın biraz daha vurgulanmasını sağlar. Örneğin yukarıda eterna (sonsuz, ebedî) sıfatı, amo (aşk, sevgi) isminin önüne değil arkasına gelmişse, burada 'sonsuz' olmanın özellikle vurgulanmış olduğunu düşünebiliriz.

İsim + Rol gösterici + İsim

Rol gösterici derken, İngilizce'de preposition olarak bilinen konum edatlarının bir benzerinden bahsediyoruz. Rol gösterici bu kavramın Esperanto'daki adıdır (rolmontrilo). Bunları daha sonra inceleyeceğiz. Şimdilik sadece, isim değerindeki sözcük gruplarının bunlar yardımıyla nasıl kurulduğuna bakalım.

Esperanto	Türkçe
viro kun ĉapelo	şapkalı adam
junulino el Francujo	Fransa'dan (Fransalı) genç kız
hundo sen vosto	kuyruksuz köpek
skribado per globkrajono	tükenmez kalem vasıtasıyla yazma
verkado de la libroj	≈ kitapların yazılması (eser verilmesi)
verkanto de libroj	kitapların yazarı

Bunların her biri birer 'isim değerinde sözcük grubu'dur.

(Aslına bakılırsa 'isim değerinde sözcük grubu' kalıbı da Türkçe'de bir 'isim değerinde sözcük grubu'dur, çünkü birden çok sözcükten oluşmasına rağmen, bir arada düşününce tek bir kavramın (ki o kavram 'isim değerinde(ki) sözcük grubu') ismi olarak işlev görür.)

Bu alt başlıkta "İsim + Rol gösterici + İsim" kalıbına göre oluşmuş isim değerinde sözcük gruplarını ele almaktayız. Sayılarla ve sıfatlarla oluşturulmuş olanları da bundan önce ele aldık. Ancak bildiğimiz üzere bir isim değerinde sözcük grubu, isim işlevi görür, yani ismin yerini tutar. Öyleyse 'İsim + Rol gösterici + İsim' kalıbında gördüğümüz 'İsim'lerin yerine 'isim değerinde sözcük grupları' da gelebilir. Örneğin aşağıda 'malgranda domo' ve 'vojo kampara', sıfat + isim kalıbına göre oluşmuş isim değerinde sözcük gruplarıdır ve isim yerini alarak şu an incelediğimiz kalıba uyum göstermişlerdir:

Esperanto	Türkçe
pordo de malgranda domo	büyük evin kapısı
kurado laŭ vojo kampara	kırsal yol boyunca koşu

Burada dikkat edilmesi gereken başka bir durum, arada rol gösterici olmadan, yan yana iki ismi kullanarak, bir anlam elde etmeye çalışılmaması gerektiğidir. İsimlerin yan yana kullanılabileceği durumlar vardır, bunları bu derste göreceğiz, ancak 'belirtisiz isim tamlaması' oluşturmak için, İngilizce'deki kullanımdan esinlenip iki ismi yan yana getirme hatasını yapmamak gerekir. Örneğin;

Esperanto kongresi ≠ Esperanto kongreso (Yanlış)
dil öğretmeni ≠ lingvo instruisto (Yanlış)
Berlin Esperanto kulübü ≠ Berlino Esperanto-klubo (Yanlış)

Bunları ifade etmek için ya sıfat, ya rol gösterici, ya birleşik isim, ya da birleşik isim yapma anlamında kullanılan tire (-) kullanılmalıdır. (Bu konular sonra işlenecek). Bu durumda yukarıdaki yanlış kullanımlara bazı doğru alternatifler şunlar olabilir:

Esperanta kongreso = kongreso de Esperanto = Esperanto-kongreso
lingva instruisto = instruisto de lingvo = lingvoinstruisto
Berlina Esperanto-klubo = Esperanto-klubo de Berlino

[devam edecek]