Esperanto/Esperanto Nedir

Aşağıda Esperanto dilinin yalnızca bazı nitelikleri tanıtılmaktadır. Eğer ek olarak Esperanto hakkında ansiklopedik bilgi de almak istiyorsanız, yeterince kapsamlı olan ilgili Vikipedi maddesini gözden geçirebilirsiniz.

Esperanto nasıl bir dildir?

Daha kolay

Yeni bir dil öğrenmek hiçbir zaman kolay değildir. Karşılaşabileceğiniz her şeyin ve her durumun nasıl açıklanacağını sıfırdan öğrenmeniz gerekecek. Bu, Esperanto için de böyledir. Esperanto'nun diğer dillerden farkı, öğrenmeyi normalinden daha da zor bir hâle getirecek gereksiz öğelere mümkün olduğunca az yer vermesidir. Bu bakımdan, Esperanto öğrenmek diğer dilleri öğrenmekten çok daha kolaydır. Ancak buradan, Esperanto öğrenmenin çok kolay bir iş olduğu sonucunu çıkarmayın, aksi takdirde aradığınızı bulamayabilirsiniz. Kolaylaştırılmış olsa bile, başlı başına bir dil öğrenmekte olduğunuzu unutmayın.

Ne kadar kolay sorusu da sıkça sorulanlardan biridir. Yapılan araştırmalar ve ders içerik düzenlemelerinden çıkan sonuca göre Esperanto'nun, İngilizceden ortalama 6 kat daha hızlı öğrenildiği sonucuna ulaşılmıştır. Pratik bir hesap yöntemi olarak kaç yıldır İngilizce öğrenmekteyseniz, ona benzer çalışma temposuyla bu sürenin 6'da 1'i kadarı bir zamanda Esperanto'nuzu bugünkü İngilizce seviyenize çıkarabilirsiniz. Daha fazlasını beklemeniz doğru olmaz.

Avrupalı

Dilbilgisi açısından hiçbir Avrupa dilinde bulunmayan bazı özellikler içermesine karşın, Esperanto kelime köklerinin neredeyse tamamı Avrupa kaynaklıdır.

Bazen Esperanto'nun Avrupa dillerini konuşanlara haksız bir avantaj sağladığı düşünülebilmektedir. Bu bir bakıma doğru sayılabilir, ancak burada iki önemli noktayı gözden kaçırmamak gerekir. Asya hariç bütün kıtalarda, insanların büyük bölümü en az bir Avrupa dili konuşmaktadır. Çince ve Arapça'yı bir kenara bırakırsak, Asya'da konuşulan dillerin büyük bir çoğunluğu Avrupa dillerinden çok sayıda sözcük almıştır ve birçok insan Avrupa dillerini öğrenmekte olduğu için Avrupa söz dağarcığına bir şekilde alışkındır. Neredeyse hiçbir Avrupalı öğe içermeyen Çince'ye rağmen Esperanto'nun en canlı olduğu ülkelerden birinin Çin olması da bu konuda büyütülecek bir sorun olmadığını desteklemektedir.

* Burada kullanılan Avrupa dili kavramı, Hint-Avrupa dil ailesindeki Romen, Cermen ve Slav dillerini kapsamaktadır.

Okunduğu gibi yazılan

Bir dili öğrenirken ortaya ilk çıkan sorunlardan biri okuma ve yazmadır. Esperanto'da böyle bir problem yoktur, her harf belirli ve değişmeyen bir tek ses değerine sahiptir. Bu özellik Esperanto'yu yazılı kaynaklardan öğrenmeyi kolaylaştırır.

Düzenli

Esperanto dilbilgisinde düzenlilik esastır. Konuşurken farkına varamayabilsek de Türkçe dahil birçok dilde düzensizlik barındıran fiil çekimleri, çoğullaştırma ve diğer dilbilgisel işlevler, Esperanto'da tamamen düzenli, yani kurallıdır.

Daha serbest

Çoğu dillerdeki durumun aksine Esperanto'da cümle yapısında üç temel öğe sayılan "Özne-Yüklem-Nesne" birbirleri ile yer değiştirebilirler. Benzer özelliğin Türkçe'de de bulunduğunu biliyoruz. Her ne kadar Esperanto'da Avrupa dillerini konuşanların etkisiyle yaygın olarak kullanılan cümle dizimi İngilizce'deki gibi Ö-Y-N şeklinde ise de, diğer sıralamalar da yeri geldiğinde çokça kullanılmaktadır.

Benzer bir durum sıfatlar ve zarflar için de geçerlidir. Sıfatı ismin isterseniz önüne isterseniz de arkasına yerleştirebilirsiniz. Zarfları da çoğu zaman, cümlede uygun gördüğünüz herhangi bir yere koyabilirsiniz.

Esperanto'da, kurulabilecek cümleler ve ifadeler için de herhangi bir sınırlama yoktur. Dilbilgisi ve mantık kurallarına uygun olmak kaydıyla herkes istediğini istediği tarzda söyleyebilir. Normal dillerde bu böyle değildir. Örneğin "Nasıl adlandırılıyorsunuz?", "Size ne diye hitap ederler?", "Hangi adı almış durumdasınız?" gibi cümleler Türkçe dilbilgisine ve mantığına uygun olmasına karşın Türkçe öğrenen birinin bunları kullanırak ad sorması bizce garip karşılanır, çünkü doğal dillerde belirli düşünceleri belirtmek için zamanla, aynen kelimeler gibi, değişmez cümle kalıpları ortaya çıkmaktadır. Elbette, uzun bir geçmişi olan Esperanto'da da alışılmışlıklar oluşmuştur, ama bunlar istediğimiz anlamı başka yollardan ifade etmemize, hatta kendimize özgü bazı ifade yöntemleri geliştirip bunları kullanmamıza ve yaymamıza hiçbir şekilde engel değildir.

Zengin ve üretken

Esperanto, çok sayıdaki yapım ekleri ve üstün birleşik kelime üretme becerileriyle oldukça üretken bir dil olmasının yanında, bu yolla var olan kök sözcüklerden oluşturulabilecek sözcük kapasitesiyle de son derece zengin bir dildir.

Esperanto, yeni sözcük üretebilme becerisi sayesinde diğer dillere oranla daha az sözcük öğrenilmesini gerektirir. Böylece çoğu zaman sözcük ezberlemekle uğraşmak zorunda kalmazsınız.

Yine de çok iyimser olmayalım. Esperanto bugüne kadar hemen hemen her alanda kullanılmıştır ve bunun gereği olarak kök sözcük dağarcığı da ilk güne göre bir hayli genişlemiştir. Yine de kök sözcük sayısı her tür terminoloji dahil olmak üzere 20.000'i geçmemektedir. Ancak her durumda akıcı konuşabilmek için 2.000-5.000 sözcük öğrenmek yeterli olacaktır. Geri kalan sözcüklerin bir çoğu günlük hayatta kullanılmayan, bilim dallarına özgü sözcükler veya arkaizmler, yani günümüzde artık kullanılmayan eskimiş kelimelerdir.

Neden Esperanto öğreneyim?

Yeni bir dil öğrenmek

Bazıları dil öğrenmeye meraklıdır. Belki siz de bunlardan birisiniz ve hangi dili öğrensem diye düşünüyorsunuz.

Esperanto, öğrenmek için en uygun dillerden biridir. Çünkü diğer dillerden daha kolay bir şekilde öğrenilebilmesi için üretildi.

Başka bir dil öğrenmek isteseniz bile Esperanto gibi biraz kolay ve oldukça kurallı bir dili öğrenmek fazla zaman harcamanızı gerektirmez. Öğrenmeye başladığınız diğer dili günde iki buçuk saat çalışırken, Esperanto'ya da günde yarım saat ayırabilirseniz, bir ayda diğer dilden çok daha fazla Esperanto öğreneceğinizi kendiniz gözlemleyebilirsiniz.

Dilini bilmediğiniz biriyle anlaşmak

Yabancı biriyle tanıştınız ancak hiçbir ortak dil bilmediğiniz için birbirinizi anlayamıyorsunuz. İkiniz de bir hafta boyunca yoğunlaşarak kendi dilinizdeki kaynaklardan Esperanto öğrenmeyi deneyin. Bir hafta sonunda yeterli iletişim kurabiliyor olduğunuzu göreceksiniz. Başka bir dille benzer bir sonucu elde etmeniz neredeyse olanaksızdır.

Eğlence, Tarz, İdeoloji

Bazılarının eğlence anlayışı daha sıradışıdır ve Esperanto öğrenmeyi de kapsar. Bu kişilerden biri de siz olabilirsiniz. Böyle olmasanız bile, öğrendikten sonra Esperanto'yu kullanmak herkes için eğlencelidir.

Değişik şeylerle ilgilenmeyi, çoğunluktan farklı tercihlere sahip olmayı seviyor olabilirsiniz.

Dünyada yaşayan farklı milletlerin anlaşabilirliğini kanıtlayan bir projeyi desteklemek isteyebilirsiniz.

Esperanto özünde yalnızca bir dildir. Esperanto'yu herhangi bir ideolojiyle bağdaştırmak doğru olmaz. Zaten böyle bir durum da sözkonusu değildir, Esperanto hiçbir ideolojiyi diğerlerinden üstün görerek desteklemez. Bununla birlikte Esperanto'yu destekleyen veya doğası gereği Esperanto gibi daha tarafsız bir dilin kullanılmasını benimsemesi gerken bazı ideolojik akımlar bulunduğu da bir gerçektir.

Farklı kültürlerle iletişime geçmek

Belki Esperanto'yu daha yeni duymuş olabilirsiniz. İnanılmaz gelebilir ama dünyada çoğu kişinin zannettiğinden gerçekten çok daha fazla Esperanto konuşanı vardır.

Aslında Esperanto konuşabilen kişi sayısını ne yazık ki tam olarak bilmemekteyiz. Bunun temel nedeni birçok ülkede yabancı diller hakkında kapsamlı istatistik tutulmaması. Yine de, kesin olmamakla birlikte bu konuda şunları söyleyebiliriz. Farklı dilleri bilen anne ve babanın evde ortak dil olarak Esperanto'yu kullanması sonucunda ortaya çıkan ve böylece anadili Esperanto olan 1000 kadar insan vardır. Esperanto'yu sonradan öğrenip akıcı konuşabilen on binlerce insan vardır ve bu tahminler (çok inandırıcı gözükmemekle birlikte) 2 milyona kadar ulaşmaktadır. Tam yeterli olmayarak da olsa bir miktar Esperanto konuşabilenlerin sayısı ise birkaç milyon olarak tahmin edilmektedir.

Sonuç olarak Esperanto ile potansiyel olarak milyonlarca kişiyle iletişime geçebilirsiniz. Az sayıdaki anadili Esperanto olan insanı ihmal edersek Esperanto herkesin sonradan öğrendiği bir dildir. Dolayısıyla Esperanto konuşurken, anadilini konuştuğunuz kişiler karşısında düştüğünüz güvensizlik durumuna düşmezsiniz. Ayrıca iletişime geçebileceğiniz kitle; millet ve ülkelerine göre yeryüzüne daha homojen dağılmış olduğundan dilin kullanımıyla ilgili herhangi bir kültürel sorunla karşılaşmazsınız.

Yurtdışı gezilerini sevmek

Yurtdışı gezilerine merakınız varsa Esperanto bu konuda size yardımcı olacaktır.

Esperanto bilen ailelerden oluşan ve yeterince geniş bir katılımcı listesine sahip olan Pasporta Servo adında bir seyahat ağı bulunmaktadır. Dileyenler bu ağa katılarak, yurtdışından gelecek gezginlerin evlerinde misafir olarak konaklamalarına izin vermek suretiyle, yaptıkları yurtdışı gezilerde ağa üye olan kişilerde ücretsiz konaklama hakkına sahip olmaktadır.

Bunun dışında yılın hemen her gününde, toplu bir uluslararası Esperanto buluşması düzenlenmekte olan bir yerler mutlaka vardır. Bu tür buluşmalardan bazıları gezi, bazıları eğitim, bazıları eğlence odaklı olabilmekte; yalnızca gençlere veya yalnızca çocuklara ve ailelere yönelik olanları bulunmakta; 20-25 kişilik küçük buluşmalar olabildiği gibi, binlerce kişinin bir araya geldiği büyük kongreler de yapılmaktadır. Bu konuda merakı olanlar, sayfa bağlantılarıyla birlikte Esperanto buluşmalarının çoğunun listelendiği Uluslararası Esperanto Etkinlik Takvimi'ni inceleyebilirler.

Son yıllarda Türkiye'de de birden çok uluslararası Esperanto buluşması başarıyla gerçekleşmiştir ve bu tür buluşmaların artarak devam etmesi beklenmektedir.

Dil öğrenememek

Elliye yakın dili konuşabilen kişiler var olduğu gibi, bütün uğraşlarına rağmen bir türlü dil öğrenmeyi başaramayanlar da bulunmaktadır. Bunlardan biriyseniz, işe kolay yerden başlamayı deneyebilirsiniz. Esperanto'yu öğrenebildiğinizi görmek, diğer dilleri öğrenmedeki motivasyonunuzu yükseltecektir.

Çocuk olmak

Esperanto, çocukların öğrenmesi için diğerlerinden çok daha uygun bir dildir. Yabancı dil öğrenme deneyimine Esperanto gibi kurallı bir dille başlamak, daha sonraki okul sürecinde öğrenilmesi gereken İngilizce gibi çok daha zor dillerle başa çıkmaya mutlaka yardımcı olacaktır. Bunun dışında Esperanto'daki düzenli sözcük bitişleri Türkçe dilbilgisi kavramlarının daha net anlaşılmasına, Esperanto'nun matematiksel yapısı analitik düşünme yeteneğinin gelişmesine, bilinmeyen kavramları karşılamada yeni kelime üretme özgürlüğünün bulunması da problem çözme, üreticilik ve innovasyon yeteneklerinin gelişimine yardımcı olabilir.

Bir dili öğrenmeye basit ve kolay cümlelerle başlamak mantıklı olduğu gibi, dil öğrenmeyi öğrenirken de kolay öğrenilen bir dilden başlamak oldukça mantıklıdır. Esperanto daha çok Avrupa dillerine benzediği için, bu dillerin öğrenilmesinde gerçekten yararlı olmaktadır. Bu konuda yapılmış çeşitli bilimsel araştırmalar bu durumun geçerliliğini etkin bir biçimde göstermiştir ve bu araştırmalar ışığında (hem de bu araştırmaların devamı niteliğinde) bugün dünyanın çeşitli yerlerinde ilköğretim düzeyindeki bazı okullarda yabancı dil olarak Esperanto (da) öğretilmektedir.