Esperanto/Standart Sıfatlar

Bu bölümde -A ile biten finaĵvortoları inceleyeceğiz. -A ile biten diğer sözcüklerle ve diğer sıfatlarla karışmamaları için bunlara standart sıfat diyoruz.

Standart sıfatlar nitelik, özellik, aidiyet, ilişki vb. belirtir ve isimleri betimlemek için kullanılır.

-A bitişi genelde bir şekilde kökle ilgili bir niteliğe sahip olma durumunu bildirir.

İsim formu	İsim anlamı	Sıfat formu	Sıfat anlamı	Bağlantı
longo	uzunluk	longa	uzun	uzunluğu çok olan
ruĝo	kırmızı (renk adı)	ruĝa	kırmızı	kırmızı renge sahip olan
bono	iyi (felsefi kavram)	bona	iyi	iyi ile vasıflanmış olan
inteligento	zekâ	inteligenta	zeki zekâsal	çok zekâ sahibi zekâyla ilgili
homo	insan	homa	insan insanî	insan olan insan ile ilgili, insana özgü

Bu tür sıfatların anlamı hem kökün anlamına hem de bağlama (cümlenin gelişine) bağlıdır.

Zamirler ve sayılar da -A ile standart sıfat olurlar. Ancak -A bunlara farklı birer özel anlam (sahiplik, sıralama) katar.

-A'nın arkasından, nitelediği isimlerin sayısına ve durumuna bağlı olarak -J veya -N gelebilir.

longa longaj longan longajn (uzun)
ruĝa ruĝaj ruĝan ruĝajn (kırmızı)
mia maiaj mian miajn (benim)
sesa sesaj sesan sesajn (altıncı)

Daha sonra bu konuları detaylı olarak ele alacağız.

Bir sıfat genelde, nitelediği ismin önüne gelir, ancak isimden sonra da getirilebilir, hatta bir sıfat ismin önündeyken diğeri arkasında olabilir.

Esperanto	Türkçe
granda domo domo granda	büyük (bir) ev
la tago longa la longa tago	uzun gün
fama Franca verkisto fama verkisto Franca Franca fama verkisto Franca verkisto fama verkisto fama Franca verkisto Franca fama	ünlü (bir) Fransız yazar

Sıfatlar ismi bir yüklem yardımıyla da niteleyebilir.

Esperanto	Türkçe
La domo estas granda.	Ev büyük.
Tiuj ĉi verkistoj estas famaj.	Bu yazarlar ünlü.
Mi farbis mian domon blanka.	Evimi beyaza boyadım.

Son örnekteki yapı, öncekilerden biraz farklı olup, daha sonra incelenecektir.

Standart sıfatlar aynı zamanda standart olmayan (-O bitişi bulunmayan) isimleri de nitelerler.

Esperanto	Türkçe
Mi estas feliĉa.	Şanslıyım. / Mutluyum.
Tiu estas mia.	O benim(dir).
Tio estas bona.	≈ Bu iyi.
Ili fariĝis koleraj.	Kızgınlaştılar.
Ambaŭ ŝajnis dormantaj.	≈ Her ikisi de uyuyor gözüküyor.
Estu singarda! (Vi estu singarda.)	≈ Kendini koru. / Kendine iyi bak.

Emir çekiminde ikinci şahıs bazen söylenmediği için, son örnekte singarda'nın aslında cümlede olmayan vi'yi nitelediğini düşünebiliriz.

Standart sıfatlar kullanılırken bazen nitelenen isim söylenmeden geçilir. Bu durum cümlenin gelişinin, hangi ismin nitelenmek istendiğini açıkça belli ettiği durumlarda gerçekleşir ve bu durumdaki sıfat bir isim gibi davranır.

Aşağıdaki örnek cümlelerde parantez içindeki sözcükler cümlede aslında olmayan, ama varlığı bağlamdan anlaşılan isimlerdir.

Esperanto	Türkçe
La palaco de la imperiestro estis la plej belega (palaco) en la mondo.	İmparatorun sarayı dünyadaki en güzeldi (en güzel saraydı).
Vi ne estas la unuaj (personoj), kiujn mi vidas hodiaŭ matene.	Bugün sabah gördüğüm ilk (kişiler) değilsiniz.
Rekta vojo estas pli mallonga, ol kurba (vojo).	Düz yol eğriden (eğri yoldan) daha kısadır.

Zaman belirtirken nitelenen horo (saat), tago (gün) ve jaro (yıl) genelde söylenmeden geçilir. Bu durumda bunlara ait sıralama sayı sıfatları isim gibi davranır.

Esperanto	Türkçe
Hodiaŭ estas la dudek sepa (tago) de Marto.	Bugün martın 27.si (27. günü)
Estas la dek-unua (horo) kaj duono.	11. (saat) ve yarım. ≈ (Saat) on bir buçuk.
Tio okazis en Julio (de la) mil naŭcent tridek oka (jaro).	Bu (o), 1938. (yılın) temmuz(un)da gerçekleşti.

Günümüzde yıl söylerken çoğu zaman, sayıya sıralama anlamı katan -A da eklenmemektedir.

Esperanto	Türkçe
Tio okazis en Julio mil naŭcent tridek ok.	O (bu), 1938 temmuzda gerçekleşti.

Nitelenen ismin söylenmemesine iyelik zamirlerinde de sıkça rastlanır.

Esperanto	Türkçe
Via pano estas malpli freŝa, ol mia (pano).	Senin ekmeğin benim(ekmeğim)den daha az taze.
Vi ankaŭ min redonu al la miaj (homoj).	Sen de beni benimkilere (benim insanlarıma) geri ver.

Ayrıca alia (diğer, başka) sıfatı da çoğu kez isim gibi kullanılır.

Esperanto	Türkçe
Mi ne volas tiun ĉi supon, donu al mi alian (supon).	Bu çorbayı istemiyorum, bana başka (çorba) verin.
Alian (homon) ne mallaŭdu, vin mem ne aplaŭdu.	Başkasını (başka insanı) kınama, kendini alkışlama.

Ayrıca multaj (çok, çoğu), malmultaj (az), pluraj (birçok) kaj kelkaj (bazı) sıfatlarının da isim gibi kullanılması yaygındır.