Osmanlıca/İsm-i Fâil ve Mefûller
Bir fiili yapan özneyi belirten isimlere ism-i fâil, bir fiilin nesnesi olan isimlere de ism-i mefûl deriz. Arapçada bu tür isimleri türetmek için gelişmiş bir sistem vardır, ve bu makalede bunu inceleyeceğiz.
Basit Masdarların Fâili ve Mefûlü
değiştirMasdarların en basit hâlinde onlarca vezni olduğunu öğrenmiştik. Ancak tüm basit masdarların ism-i fâil ve mefûl'ü aynı vezindedir.
Fâˁil Vezni
değiştirOldukça sık kullanılan bir vezin olan fâˁil vezni, basit masdarların ism-i fâilini yapar.
Masdar |
جهالت |
أمر |
كتابت |
حكم |
سكون |
عجز |
كشف |
قتل |
علم |
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Fâˁil |
جاهل |
آمر |
كاتب |
حاكم |
ساكن |
عاجز |
كاشف |
قاتل |
عالم |
Düzensizlikler
değiştirİkinci ünsüz و (vav) veya ی (ye) ise ء (hemze)'ye dönüşür.
Masdar |
دور |
دوام |
جواز |
خیانت |
عودت |
فیض |
---|---|---|---|---|---|---|
Fâˁil |
دائر |
دائم |
جائز |
خائن |
عائد |
فائض |
Son harf Vav ise Ye'ye dönüşür, uzun İ olarak okunur.
Masdar |
جنایت |
دها |
كفایت |
ولایت |
رضا |
عصیان |
---|---|---|---|---|---|---|
Fâˁil |
جانی |
داهی |
كافی |
والی |
راضی |
عاصی |
Mefˁûl Vezni
değiştirYine oldukça sık kullanılan bir vezin olup, basit masdarların ism-i mef'ûllerini yapar.
Masdar |
جهالت |
أمر |
كتابت |
حكم |
سكون |
زكر |
عقل |
قتل |
علم |
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Mefˁûl |
مجهول |
مأمور |
مكتوب |
محكوم |
مسكون |
مزكور |
معقول |
مقتول |
معلوم |
Düzensizlikler
değiştirSon iki ünsüzden birisi و (vav) ise düşer. Son iki ünsüzden birisi ی (ye) ise yine Vav düşer, son hece uzun İ ile okunur.
Masdar |
صیانت |
قول |
سیلان |
سیر |
رعایت |
---|---|---|---|---|---|
Mefˁûl |
مصون |
مقوله |
مسیل |
مسیره |
مرعی |
Mezidün Fih Masdarların Fâilleri ve Mefûlleri
değiştirMezidün Fih Masdarların fâil ve mefûl isimleri çoğu zaman aynı yazılır, sadece telaffuzda ayrılır. Bu tür fâillerin ve mefûllerin hepsi mü- ön ekiyle başlar.
Masdar | İsm-i Fâil | İsm-i Mefˁûl | |||
---|---|---|---|---|---|
A. | L. | A. | L. | A. | L. |
تَفْعِیلْ | tefˁîl | مُفَعِّلْ | müfaˁˁil | مُفَعَّلْ | müfaˁˁal |
مُفَاعَلَة | müfâˁale(t) | مُفَاعِلْ | müfâˁil | مُفَاعَلْ | müfâˁal |
إِفْعَالْ | ˀifˁâl | مُفْعِلْ | müfˁil | مُفْعَلْ | müfˁal |
تَفَعُّلْ | tefeˁˁul | مُتَفَعِّلْ | mütefeˁˁil | مُتَفَعَّلْ | mütefeˁˁal |
تَفَاعُلْ | tefâˁul | مُتَفَاعِلْ | mütefâˁil | مُتَفَاعَلْ | mütefâˁal |
إِنْفِعَالْ | ˀinfiˁâl | مُنْفَعِلْ | münfaˁil | مُنْفَعَلْ | münfaˁal |
إِفْتِعَالْ | ˀiftiˁâl | مُفْتَعِلْ | müftaˁil | مُفْتَعَلْ | müftaˁal |
إِسْتِفْعَالْ | ˀistifˁâl | مُسْتَفْعِلْ | müstafˁil | مُسْتَفْعَلْ | müstefˁal |
Masdar |
تواضع |
معاونت |
تألف |
افراط |
تشكّر |
التزام |
انكسار |
استحصال |
---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Fâili |
متواضع |
معاون |
مؤلّف |
مفرط |
متشكّر |
ملتزم |
منكسر |
مستحصل |
Masdar |
تأسیس |
اثبات |
احترام |
استحكام | ||||
Mefûlü |
مؤسّس |
مثبت |
محترم |
مستحكم |
Düzensizlikler
değiştirˀiftiˁâl vezninde Te'ye olan değişiklikler, ism-i fâil ve mefûlünde de gözlemlenir. ˀifˁâl ve ˀistifˁâl vezinlerinde ilk ünsüzde olan düzensizlikler, ism-i fâil ve mefûlünde gözlemlenmez, ancak müfˁil ve müfˁal vezinlerinde oluşan -üv- silsilesi Türkçeye -û- olarak geçer.
Masdar |
اضطراب |
ادّعا |
ایجاد |
ایمان |
استیلا |
---|---|---|---|---|---|
Fâili veya Mefûlü |
مضطرب |
مدّعی |
موجد |
مؤمن |
مستولی |
İkinci ünsüzün و (vav) olduğu durumlarda ˀiftiˁâl ve ˀinfiˁâl vezinlerinde ی (ye)'ye dönüştüğünü görmüştük. Bu masdarların ism-i fâil ve mefllerinde ise söz konusu ی (Ye), ا (Elif)'e dönüşür. Bu vezinlerin ism-i fâil ve mefûlleri aynıdır.
Masdar |
احتیاج |
اختیار |
اشتیاق |
اعتیاد |
---|---|---|---|---|
Fâili veya Mefûlü |
محتاج |
مختار |
مشتاق |
معتاد |
İkinci ünsüzün و (vav) veya ی (ye) olunca ˀifˁâl ve ˀistifˁâl babında -ة (-e(t)) eki geldiğini görmüştük. Bu masdarların ism-i fâil ve mefûllerinde ise و (vav) ve ی (ye) yine düşer, ancak son hecedeki ünlü uzatılır.
Masdar |
اداره |
اعانه |
اراده |
استقامت |
استشاره |
---|---|---|---|---|---|
Fâili veya Mefûlü |
مدیر |
معین |
مراد |
مستقیم |
مستشار |
Son ünsüzün و (Vav) veya ی (Ye) olduğu durumlarda her babda Vav veya Ye düşer, ve sondaki ünlü uzatılır.
Masdar |
تقویه |
مساوات |
الغاء |
تمادی |
التجاء |
انزواء |
استعفاء |
---|---|---|---|---|---|---|---|
Fâili veya Mefûlü |
مقوّا |
مساوی |
ملغا |
متمادی |
ملتجی |
منزوی |
مستعفی |
Son iki ünsüzün aynı olması durumunda müfâˁale, ˀifˁâl, tefâˁul, ˀinfiˁâl, ˀiftiˁâl ve ˀistifˁâl vezinlerinin ism-i fâil ve mefûllerinde ünsüz iki kere tekrarlanmaz, sondaki ünsüz şeddelenir.
Masdar |
احقاق |
ارتداد |
استحقاق |
---|---|---|---|
Fâili veya Mefûlü |
محقّ |
مرتدّ |
مستحقّ |
Osmanlıca İçindekiler | ||
---|---|---|
Giriş - Alfabe - Metinler | ||
İmlâ | Kelime Bilgisi | |
Türkçe Unsurlar | ||
Arapça ve Farsça Unsurlar |