Osmanlıca/Arapça Dilbilgisine Giriş
Arapçadan gelen yapılar, Osmanlı döneminde özellikle yüksek dilde çok sık kullanılıyordu. Arapça bağlaçlar, tamlamalar ve türetmeler ile dolu bir lisanla konuşmak, süslü ve özenli konuşmak gibi görülüyordu. Bu sebepten ötürü bu sistemleri öğrenmek, Osmanlıca okuyabilmek için yüksek derecede önem teşkil etmektedir.
Kelimelerin Cinsiyeti
değiştirTürkçeden farklı olarak Arapça kelimelerin cinsiyeti vardır. Eril kelimelere müzekker kelimeler, dişil kelimelere müennes kelimeler denir. Bu noktada dikkat edilmesi gereken bir husus, kelimenin cinsiyetinin sadece canlı varlıklara mahsus olmadığı, ve başka bir sürü farklı şeyi ifade etmek için kullanılabildiğidir.
Arapçada müennes kelimelerin sonuna özel bir harf olan ة (yuvarlak te) harfi gelir. Bu harf bağlama göre -et veya -e şekliyle okunur. Dişil kelimeler Osmanlıcaya geçerken bu iki telaffuzdan birisi kalıplaşmıştır, dolayısıyla Osmanlıcada bu harf nadiren kullanılır. Osmanlıcaya geçen müennes kelimeler ه veya ت harflerinden birisiyle biter. Okuyucu, yeni kelimeler türetirken bu iki ekin aslında birbirinin aynısı olduğunu aklında tutmalıdır, ve ت harfinin bu durumda kelime kökünün bir parçası olmadığını da göz önünde bulundurmalıdır. Bu sebeple aşağıdaki kelimelerin hepsi müennestir.
| جنّت | قوّت | مخالفت |
| cennet | kuvvet | muhalefet |
| ضربه | جثّه | مزاكره |
| darbe | cüsse | müzakere |
Birçok durumda müzekker kelimelere -e/-et eki getirerek müennes yapmak mümkündür.
| حامل | حامله |
| hamil | hamile |
| معلّم | معلّمه |
| muallim | muallime |
| ثانی | ثانیه |
| sani | saniye |
Türetme
değiştirTürkçe dilinde yeni kelimeler türetilmek istendiğinde genellikle sondan eklenen eklere başvurulur. Bu sebeple Türkçe, sondan eklemeli diller kategorisine girer. Arapçada ise durum farklıdır. Arapçada kelimenin içindeki ünlüler değiştirilerek, uzatılarak, veya kelimenin farklı yerlerine bazı ünsüzler eklenerek yeni kelimeler üretilir. Bu sebeple Arapça bükümlü diller kategorisine girer.
Arapça fiillerin çoğu 3 ünsüzden oluşan bir kökten oluşur. Ender de olsa bazı fiiller 4 ünsüzden oluşabilirler. Bu ünsüzleri vezin adı verilen kalıplara yerleştirerek yeni kelimeler türetilir. Bir kelimenin veznini bulmak için, kökünü oluşturan 3 ünsüzün yerine sırasıyla ف - ع - ل ünsüzlerini koyarız. Çoğu zaman bu şekilde oluşan kelime manalı değildir, sadece Arap alimlerince dilbilgisini analiz etmek için kullanılır.
İlerleyen makalelerde bir kökten ne kadar fazla kelime türetebileceğimizi göreceğiz.
Sayfa yapım aşamasındadır
| Osmanlıca İçindekiler | ||
|---|---|---|
| Giriş - Alfabe - Metinler | ||
| İmlâ | Kelime Bilgisi | |
| Türkçe Unsurlar | ||
| Arapça ve Farsça Unsurlar | ||